.jpg)
លោក John Gunther Dean អតីតឯកអគ្គរដ្ឋទូតអាមេរិកពេលចេញពីភ្នំពេញឆ្នាំ ១៩៧៥។ SAL VEDER/AP សហការី
ភ្នំពេញៈ ឯកអគ្គរដ្ឋទូតអាមេរិកប្រចាំកម្ពុជា ដែលល្បីក្នុងការកាន់ទង់ជាតិអាមេរិក ចូលទៅក្នុងឧទ្ធម្ភាគចក្រពេលចាកចេញពីរាជធានីភ្នំពេញ ខណៈរាជធានីភ្នំពេញបានធ្លាក់ចូលទៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហម ក្នុងឆ្នាំ ១៩៧៥ បានទទួលមរណភាពហើយនៅអាយុ ៩៣ ឆ្នាំ។
ភរិយា និងកូនរបស់លោកបានប្រកាសការទទួលមរណភាពរបស់លោក កាលពីថ្ងៃព្រហស្បតិ៍សប្តាហ៍មុននៅក្នុងដំណឹងមរណភាពដែលបង្ហោះនៅលើអនឡាញ។
លោក Dean ដែលក្រោយមកបានថ្លែងអំពីទុក្ខសោករបស់លោក ចំពោះការបរាជ័យ ក្នុងការសង្គ្រោះប្រជាជនកម្ពុជាបន្ថែមទៀតពីរបបខ្មែរក្រហម បើទោះបីជាបានជួយប្រជាជនកម្ពុជា រាប់រយនាក់ គេចចេញពីរបបនេះក៏ដោយ។
លោក Dean បានប្រាប់កាសែត Associated Press (AP) នៅក្នុងបទសម្ភាសមួយក្នុងឆ្នាំ ២០១៥ ពីទីក្រុងប៉ារីស ជាកន្លែងដែលលោករស់នៅជាចម្បង បន្ទាប់ពីចូលនិវត្តន៍ថា៖ «ខ្ញុំបានបរាជ័យ។ ខ្ញុំបានព្យាយាមយ៉ាងខ្លាំង។ ខ្ញុំបានយកមនុស្សជាច្រើនតាមដែលខ្ញុំអាចធ្វើទៅបាន រាប់រយនាក់ ខ្ញុំបានយកពួកគេចេញ ប៉ុន្តែខ្ញុំមិនអាចយកមួយប្រទេសចេញបានទេ»។
លោកបានថ្លែងអំពីភាពអាម៉ាស់របស់លោក ចំពោះអាមេរិក ដែល «ដើរចេញ» ពីកម្ពុជាដោយមិនរក្សាការសន្យាចំពោះកម្ពុជា នៅក្នុងបទសម្ភាសដែលរំឭកខួបទី ៤០ ឆ្នាំ នៃការដួលរលំនៃរបបទីក្រុងភ្នំពេញ កាលពីថ្ងៃទី ១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៩៧៥។ លោក Dean បានថ្លែងនៅក្នុងបទសម្ភាសនោះថា៖ «យើងបានទទួលយកការទទួលខុសត្រូវ ចំពោះកម្ពុជា ហើយបន្ទាប់មកដើរចេញដោយមិនបានបំពេញការសន្យារបស់យើង។ នោះគឺជារឿងអាក្រក់បំផុត ដែលប្រទេសមួយអាចធ្វើ ហើយខ្ញុំយំដោយសារខ្ញុំដឹងអំពីអ្វីនឹងកើតឡើង»។
លោក Dean បានមើលការខុសត្រូវ ចំពោះការជម្លៀសមន្ត្រីស្ថានទូតអាមេរិក ដែលព្យាយាមជួយមន្រ្តីកម្ពុជា និងអ្នកដទៃៗទៀត ដែលបានប្រយុទ្ធប្រឆាំងពួកគេឲ្យបានជម្លៀសចេញពីរបបខ្មែរក្រហម។
មនុស្សម្នាក់គឺព្រះអង្គម្ចាស់ ស៊ីសុវត្ថិ សិរិមតៈ (Sisowath Sirik Matak) បានសរសេរលិខិតមួយទៅលោក Dean ដោយបដិសេធសំណើឲ្យគេចខ្លួន។ ព្រះអង្គម្ចាស់ សិរិមតៈ បានសរសេរថា៖ «ខ្ញុំអរគុណអ្នកដោយស្មោះចំពោះសំណើរបស់អ្នកក្នុងការដឹកខ្ញុំទៅកាន់សេរីភាព។ ខ្ញុំមិនអាចចាកចេញក្នុងរបៀបកំសាកបៀបនេះទេ»។
ព្រះអង្គម្ចាស់ សិរិមតៈ បានបន្តថា៖ «ចំពោះអ្នក និងជាពិសេសចំពោះប្រទេសដ៏អស្ចារ្យរបស់អ្នក ខ្ញុំមិនដែលជឿថា ពេលនេះអ្នកនឹងមានអារម្មណ៍បោះបង់ប្រជាជនមួយ ដែលបានជ្រើសរើសសេរីភាព។ អ្នកបានបដិសេធមិនផ្តល់ការការពាររបស់អ្នកមកយើង ហើយយើងមិនអាចធ្វើអ្វីបាន»។
ព្រះអង្គម្ចាស់ សរសេរទៀតថា៖ «ខ្ញុំបានប្រព្រឹត្តកំហុសមួយ នៃការជឿជាក់ចំពោះអ្នកជនជាតិអាមេរិក»។
អតីតនាយករដ្ឋមន្រ្តីរូបនេះ ទំនងជាត្រូវបានប្រហារជីវិត ដោយខ្មែរក្រហម មួយសប្តាហ៍ បន្ទាប់ពីការដួលរលំនៃរបបទីក្រុងភ្នំពេញដែលដឹកនាំដោយលោកលន់ នល់។
លោក Dean បានរៀបរាប់ក្នុងលិខិតទៅ AP ថាជា៖ «ការចោទប្រកាន់ដ៏អស្ចារ្យមិនធ្លាប់មាន ដែលធ្វើឡើងដោយជនបរទេស។ វាកំពុងមួលបង្កាច់ទេ? ហើយសូមដាក់ខ្លួនអ្នកនៅក្នុងតួនាទីជាតំណាងអាមេរិក»។
រូបភាពរបស់គាត់ដែលកាន់ទង់ជាតិរបស់ស្ថានទូតអាមេរិកនៅក្នុងថង់ប្លាស្ទិកទៅកាន់ឧទ្ធម្ភាគចក្រចាកចេញ បានក្លាយជារូបភាពមួយក្នុងចំណោមរូបភាពល្បីៗនៃសម័យសង្គ្រាមវៀតណាម។
លោក Dean ក្រោយមកបានក្លាយជាឯកអគ្គរដ្ឋទូតប្រចាំប្រទេសដាណឺម៉ាក លីបង់ និងប្រទេស ថៃ។ តំណែងអគ្គរដ្ឋទូតចុងក្រោយរបស់លោកគឺនៅប្រទេស ឥណ្ឌា ពីឆ្នាំ ១៩៨៥‑៨៩។
ស្ថានទូតអាមេរិកនៅក្នុងប្រទេសឥណ្ឌាបានសរសេរនៅក្នុង Tweeter ថា៖ «គាត់ជាអ្នកការទូតជំនាញ ដែលទទួលបានជើងឯកក្នុងការធ្វើឲ្យទំនាក់ទំនងអាមេរិក‑ឥណ្ឌារឹងមាំ។ សូមទៅកាន់សុគតិភព ហើយអ្នកនឹងត្រូវបានគេនឹកជារៀងរហូត»។
ដោយកើតនៅក្នុងប្រទេស អាល្លឺម៉ង់ ក្នុងឆ្នាំ ១៩២៦ គ្រួសារជនជាតិ Jewish របស់លោក Dean បានរើទៅនៅសហរដ្ឋអាមេរិកក្នុងឆ្នាំ ១៩៣៨ ដើម្បីគេចចេញពីរបបណាហ្ស៊ី។ លោក Dean ដែលចេះនិយាយភាសាអង់គ្លេស បារាំង អាល្លឺម៉ង់ និងដាណឺម៉ាក មានភរិយាឈ្មោះ Martine ដែលកើតនៅប្រទេសបារាំង និងមានកូន ៣ នាក់៕
Joseph Curtin
