.jpg)
លោកមេធាវី មួន សៀងលី ប្រធានការិយាល័យមេធាវីតម្រាច្បាប់។ ហុង រស្មី
បើឧបមាថា ភាគី (ក) មានព្រំប្រទល់ដីជាប់ភាគី (ខ) ហើយភាគី (ក) បានដាំដើមឈើឬដើមឈើនោះដុះតាមធម្មជាតិនៅជាប់ព្រំដីនោះ។ លុះដើមឈើធំឡើងក៏បានដុះលយដើមចូលចំណែកដីភាគី (ខ) នៃព្រំប្រទល់ដីឡូត៍ ឬផ្ទះភាគី (ខ) ហើយបន្ទាប់មកភាគី(ខ) ក៏បានទាមទារយកចំណែកដែរ។
ក្នុងករណីធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់ចំណែកនៃកម្មសិទ្ធិភាគីណាមួយយ៉ាងដូច្នេះ តើគួរដោះស្រាយគ្នាបែបណា? ជុំវិញបញ្ហានេះភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍បានសម្ភាសជាមួយលោកមេធាវី មួន សៀងលី ប្រធានការិយាល័យមេធាវីតម្រាច្បាប់ និងជាសមាជិកគណៈមេធាវីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាអត្តលេខ ១២២៩ ទីស្នាក់ការការិយាល័យមេធាវីតម្រាច្បាប់ផ្ទះលេខ ១៨១ ផ្លូវ ១៥០ សង្កាត់ទឹកល្អក់ ២ ខណ្ឌទួលគោក រាជធានីភ្នំពេញដែលមានខ្លឹមសារដូចខាងក្រោម៖
ឧបមាថា មានឈើ ១ ដើមបានដុះឬម្ចាស់ដាំនៅជាប់ព្រំដីភាគីម្ខាងទៀត។ លុះដើមឈើនោះធំក៏ដុះរាលចូលដល់ដីភាគីម្ខាងទៀតហើយក៏មានការប្តឹងគ្នាទៅអាជ្ញាធរមូលដ្ឋាន ដើម្បីទាមទារយកដើមឈើនោះធ្វើជាកម្មសិទ្ធិ។ ក្នុងករណីនេះតើអាជ្ញាធរគួរដោះស្រាយបែបណា?
ករណីវិវាទដែលចោទឡើងខាងលើ គឺជាសមត្ថកិច្ចរបស់តុលាការរដ្ឋប្បវេណីដែលភាគីទាំងសងខាងអាចអនុវត្តសិទ្ធិពឹងពាក់តុលាការបានតាមមាត្រា ២ នៃក្រមនីតិវិធីរដ្ឋប្បវេណី។ប៉ុន្តែជាបឋមនៃការដោះស្រាយវិវាទខាងលើនេះភាគីទាំង ២ អាចប្រើប្រាស់មធ្យោបាយនៃការដោះស្រាយវិវាទក្រៅប្រព័ន្ធតុលាការតាមការស្ម័គ្រចិត្តបានតាមការចរចា ឬផ្សះផ្សា ឬសន្ធានកម្ម។
ដូចសំណួរដែលបានលើកឡើងអំពីការស្នើសុំឲ្យអាជ្ញាធរមូលដ្ឋានជួយដោះស្រាយនេះ គឺជាការស្វែងរកដំណោះស្រាយមួយក្រៅប្រព័ន្ធតុលាការតាមវិធីនៃការផ្សះផ្សា ឬសន្ធានកម្មដោយមានអាជ្ញាធរមូលដ្ឋានជាអ្នកសម្របសម្រួល ឬអាជ្ញាកណ្តាល ឬសន្ធានករ ហើយលទ្ធផលនៃការដោះស្រាយនេះ គឺផ្អែកតាមឆន្ទៈគូភាគីវិវាទដោយគ្មានការចាប់បង្ខំគូភា គីឲ្យទទួលយកចំពោះលទ្ធផលនៃការដោះស្រាយនោះឡើយ។
ចៅក្រម ឬអាជ្ញាកណ្តាល ឬសន្ធានករ ដែលចូលរួមដោះស្រាយករណីវិវាទខាងលើ គឺត្រូវតែឈរលើទិដ្ឋភាពផ្លូវច្បាប់ដែលកំពុងអនុវត្តជាធរមាន។ ជាក់ស្តែងយោងតាមមាត្រា ១២២ ក្រមរដ្ឋប្បវេណីកម្ពុជាឆ្នាំ ២០០៧ ជាគោលការណ៍វត្ថុដែលនៅជាប់នឹងដី ឬវត្ថុដែលក្លាយជាភាគមួយនៃដី ជាពិសេសអគារ ឬសំណង់ដែលសង់នៅលើដីហើយមិនអាចប្តូរកន្លែងបាន ឬពូជដែលសាបនៅលើដីដំណាំដែលបានដាំ ឬរុក្ខជាតិដែលរស់នៅលើដីដែលមិនអាចបំបែកចេញពីដីហើយមិនអាចក្លាយជាកម្មវត្ថុនៃសិទ្ធិឯករាជ្យបាន គឺត្រូវបានកំណត់ថាជាសមាសភាគនៃដី។
ត្រង់ចំណុចនេះអាចបង្ហាញឲ្យឃើញថាជាគោលការណ៍ដើមឈើ ដែលដុះនៅលើកម្មសិទ្ធិនៃដីរបស់កម្មសិទ្ធិករណាគឺដើមឈើនោះជាកម្មសិទ្ធិរបស់កម្មសិទ្ធិករនៃដីនោះ។ ចំពោះកម្មសិទ្ធិករនៃដីជាប់ព្រំរបងគ្នាច្បាប់បានអនុញ្ញាតឲ្យអ្នកជាប់ព្រំមានសិទ្ធិមួយចំនួនដែលពាក់ព័ន្ធនឹងការបំពានដោយប្រយោលពីសំណាក់កម្មសិទ្ធិករនៃដើមឈើជាប់ព្រំនោះ និងសិទ្ធិទទួលផលដូចជាករណីដែលមែកឈើ ឬឫសឈើនៃដីជិតខាងបានលយចូលមកដីរបស់ខ្លួនកម្មសិទ្ធិករនៃដីអាចយកផលពីមែកឈើ ឬឫសឈើនោះ ឬកាប់មែកឈើ ឬឫសឈើនោះបាន (មាត្រា ១៤២ សិទ្ធិកាប់ចោលមែកឈើឆ្លងព្រំដី)។
មួយវិញទៀតភាគី “ខ” ក៏មានសិទ្ធិទាមទារឲ្យភាគី “ក” ដកចេញនូវដើមឈើនោះក្នុងករណីដែលដើមឈើនោះមានកម្ពស់លើសពី ២ ម៉ែត្រក្នុងចម្ងាយ ២ ម៉ែត្រពីព្រំប្រទល់ដីរបស់ខ្លួន (មាត្រា ១៥៤ ដើមឈើនៅជិតព្រំដី)។ ប៉ុន្តែគួរបញ្ជាក់ថា មុននឹងការអនុវត្តសិទ្ធិយកផល ឬកាប់ចោទនូវមែកឈើនោះគប្បីមានការចរចាការផ្សះផ្សាដោះស្រាយជាលទ្ធផលណាមួយជាវិជ្ជមានសិនទោះតាមផ្លូវតុលាការក្តី ឬក្រៅតុលាការក្តីចៀសវាងការអនុវត្តសិទ្ធិឯកជនដោយបំពានប៉ះពាល់ដល់សិទ្ធិរបស់អ្នកដទៃនឹងអាចក្លាយទៅជាបទល្មើសព្រហ្មទណ្ឌ ឬអំពើអនីត្យានុកូលផ្សេងទៀត។
ជាភាសាច្បាប់ គេហៅវិវាទបែបនេះថាជាបទអ្វី?ហើយ តើវិវាទ ១ នេះ ប្រសិនបើភាគី ១ ចាញ់ក្តីតើអាចមានទោសទណ្ឌជាប់ពន្ធនាគារដែរឬទេ?
ចំពោះវិវាទនេះ គឺពាក់ព័ន្ធនឹងរឿងក្តីរដ្ឋប្បវេណីក្នុងប្រភេទបណ្តឹងទាមទារឲ្យផ្តល់តាវកាលិក ឬទាមទារឲ្យបញ្ជាក់អំពីកម្មសិទ្ធិនៃដើមឈើវិវាទនោះផ្អែកតាមការទាមទារជាក់ស្តែងរបស់ភាគីដោយមិនមានបទចោទប្រកាន់ដូចក្នុងរឿងក្តីព្រហ្មទណ្ឌឡើយ។ ជាការពិតវិវាទប្រភេទនេះ គឺជាទំនាស់នៃផលប្រយោជន៍របស់បុគ្គលឯកជនសុទ្ធសាធដោយមិនពាក់ព័ន្ធទៅនឹងផលប្រយោជន៍សាធារណៈនោះទេ។
ជាគោលការណ៍នៃច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌយោងតាមមាត្រា ៣ ស្តីពីគោលការណ៍នីត្យានុកូលភាពបានកំណត់ថាមានតែអំពើដែលបង្កើតជាបទល្មើស និងមានតែទោសដែលមានចែងនៅក្នុងបទប្បញ្ញត្តិព្រហ្មទណ្ឌជាធរមានតែប៉ុណ្ណោះទើបអាចត្រូវផ្តន្ទាទោស និងអាចត្រូវប្រកាសទោសនោះបាន។
ហេតុនេះករណីវិវាទខាងលើនេះពុំមានចែងក្នុងច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌជាធរមានណាមួយថា ជាបទល្មើស និងត្រូវផ្តន្ទាទោសនោះទេ លើកលែងតែករណីមានអង្គហេតុផ្សេងទៀតរួមផ្សំដែលបង្កើតបានជាបទល្មើសជុំវិញករណីវិវាទនេះតាមការអនុវត្តសិទ្ធិឯកជនដោយបំពានប៉ះពាល់ដល់សិទ្ធិរបស់អ្នកដទៃដូចបានលើកឡើងនៅក្នុងសំណួរទី ១ ខាងលើជាអាទិ៍អាចជាករណីប្រើហិង្សា ឬបំផ្លិចបំផ្លាញទ្រព្យសម្បត្តិរបស់អ្នកដទៃ ឬការជេរប្រមាថជាដើម នៅក្នុងការដោះស្រាយទំនាស់នេះដោយពុំត្រឹមត្រូវ។
ក្នុងរឿងនេះប្រសិនបើភាគីណាមួយឈ្នះក្តីនៅត្រឹមអាជ្ញាធរស្រុក ឬខណ្ឌ ប៉ុន្តែភាគីម្ខាងទៀតមិនសុខចិត្តតើគាត់គួរប្តឹងទៅកន្លែងណាទៀតបាន?
ដូចបានបកស្រាយនៅក្នុងសំណួរទី ១ លម្អិតអំពីសមត្ថកិច្ចនៃការដោះស្រាយវិវាទនេះទាំងក្នុង និងក្រៅប្រព័ន្ធតុលាការ គឺគូភាគីអាចអនុវត្តសិទ្ធិពឹងពាក់តុលាការរដ្ឋប្បវេណីបានយោងតាមមាត្រា ២ នៃក្រមនីតិវិធីរដ្ឋប្បវេណីករណីដែលខ្លួនយល់ឃើញថា ការដោះស្រាយវិវាទក្រៅប្រព័ន្ធតុលាការមិនអាចផ្តល់នូវយុត្តិធម៌ដល់ខ្លួន។
ពាក់ព័ន្ធនឹងសមត្ថកិច្ចតុលាការនេះគូភាគីអាចពិចារណាអំពីការបែងចែកសមត្ថកិច្ចតុលាការជា ២៖
គឺទី១. សមត្ថកិច្ចតុលាការតាមភារកិច្ច និងទី២.សមត្ថកិច្ចតុលាការតាមដែនដី។ ចំពោះវិវាទនេះ សមត្ថកិច្ចតាមភារកិច្ចរបស់តុលាការរដ្ឋប្បវេណីលើអង្គសេចក្តីគឺជាសាលាដំបូងរាជធានី ឬខេត្ត ប៉ុន្តែព្រមជាមួយគ្នានេះភាគីក៏អាចធ្វើពាក្យសុំចាត់ចែងជាបណ្តោះអាសន្នបានផងដែរទៅតុលាការរក្សាការពារដែលមានសមត្ថកិច្ច។
ចំណុចទី២ គឺសមត្ថកិច្ចតុលាការតាមដែនដីចំពោះវិវាទនេះអាចកំណត់ទៅតាមលំនៅឋានរបស់ចុងចម្លើយ ឬទីសំណាក់ ឬលំឋានចុងក្រោយរបស់ចុងចម្លើយនោះយោងមាត្រា ៨ នៃក្រមនីតិវិធីរដ្ឋប្បវេណី ឬក៏អាចកំណត់សមត្ថកិច្ចទៅតាមកន្លែងដែលអចលនវត្ថុនោះស្ថិតនៅយោងមាត្រា ៩ នៃក្រមដដែល។
ដូចនេះប្រសិនបើភាគីណាមិនសុខចិត្តនឹងការសម្របសម្រួលរបស់អាជ្ញាធរមូលដ្ឋានទេ ភាគីនោះនៅតែមានសិទ្ធិដាក់ពាក្យបណ្តឹងទៅតាមសមត្ថកិច្ចដូចដែលបានបកស្រាយខាងលើគឺនៅសាលាដំបូងនៃទីតាំងដី និងដើមឈើវិវាទនោះស្ថិតនៅ ឬអាចដាក់ពាក្យបណ្តឹងនៅសាលាដំបូងនៃទីតាំងលំនៅឋានរបស់ចុងចម្លើយ៕
