.jpg)
លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ក្នុងកិច្ចប្រជុំក្នុងរដ្ឋសភាជាតិកន្លងមក។ ហ៊ាន រង្សី
ភ្នំពេញ៖ ក្នុងថ្ងៃរំឭកខួប ២៧ ឆ្នាំ នៃការប្រកាសឲ្យប្រើរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាពីម្សិលមិញ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ចាត់ទុកការបង្កើតរដ្ឋធម្មនុញ្ញជាប្រវត្តិសាស្ត្រមួយដែលផ្តើមចេញពីកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីសឆ្នាំ ១៩៩១ ស្តីពីដំណោះស្រាយរួម ដើម្បីបញ្ចប់វិបត្តិនៅកម្ពុជា ហើយបានផ្លាស់ប្តូរចូលទៅក្នុងរបត់ប្រវត្តិសាស្រ្តថ្មីមួយដោយមានការឯកភាពផ្ទៃក្នុង និងការដោះស្រាយបញ្ហានយោបាយ។
សរសេរនៅលើទំព័រហ្វេសប៊ុករបស់លោកពីម្សិលមិញ លោក ហ៊ុន សែន ថ្លែងថា នៅថ្ងៃទី ២៤ ខែ កញ្ញា ឆ្នាំ ២០២០ នេះ គឺជាខួបទី ២៧ ឆ្នាំ ដែលកម្ពុជាបានប្រកាសឲ្យប្រើប្រាស់ជាផ្លូវការនូវរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។ លោកបន្តថា៖ «ផ្តើមចេញពីកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីសស្តីពីដំណោះស្រាយរួមបញ្ចប់នូវវិបត្តិកម្ពុជាដែលប្រព្រឹត្តទៅនៅថ្ងៃទី ២៣ ខែ តុលា ឆ្នាំ ១៩៩១ គឺកម្ពុជាបានផ្លាស់ប្តូរចូលទៅក្នុងរបត់ប្រវត្តិសាស្ត្រថ្មីមួយ ដោយមានការឯកភាពផ្ទៃក្នុង ការដោះស្រាយបញ្ហានយោបាយដោយកម្ពុជាបានឯកភាពគ្នារៀបចំការបោះឆ្នោតនៅក្នុងខែឧសភា ឆ្នាំ ១៩៩៣ ដែលមានការគាំទ្រពីអង្គការសហប្រជាជាតិ អ៊ុនតាក់ (UNTAC)។ បន្ទាប់មករដ្ឋធម្មនុញ្ញជាតិក៏ត្រូវបានបង្កើតឡើងជាប្រវត្តិសាស្ត្រនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៣»។
លោកនាយករដ្ឋមន្រ្ដីរំឭកថា នៅថ្ងៃទី ២៤ ខែ កញ្ញា ឆ្នាំ ១៩៩៣ នៅក្នុងមហាប្រាសាទទេវាវិនិច្ឆ័យនៅក្នុងព្រះបរមរាជវាំង ព្រះករុណា ព្រះបាទសម្តេចព្រះនរោត្តម សីហនុ អតីតមហាវីរក្សត្រ ព្រះបរមរតនកោដ្ឋ ព្រះអង្គបានឡាយព្រះហស្តលេខាលើព្រះរាជក្រមប្រកាសឱ្យប្រើរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាជាផ្លូវការ។
ដោយរដ្ឋធម្មនុញ្ញជាច្បាប់កំពូលនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា លោកនាយករដ្ឋមន្រ្ដីសង្កត់ធ្ងន់ថា ច្បាប់ និងសេចក្តីសម្រេចទាំងឡាយនៃស្ថាប័ននានារបស់រដ្ឋត្រូវស្របទៅនឹងរដ្ឋធម្មនុញ្ញជាដាច់ខាត។ ចំណុចសំខាន់ៗបំផុតមួយចំនួនដែលបានចែងច្បាស់នៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញមានដូចជា កម្ពុជាត្រូវគោរពដាច់ខាតនូវរបបរាជានិយម អាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ របបប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា ក៏បានចែងអំពីគោលការណ៍នៃការបែងចែកអំណាចដាច់ដោយឡែកពីគ្នា គឺអំណាចនីតិប្បញ្ញត្តិ នីតិប្រតិបត្តិ និងតុលាការ ហើយក៏បានអនុម័តនូវសិទ្ធិជាមូលដ្ឋានរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ និងគោលការណ៍នីតិរដ្ឋជាដើម។
ប្រធានរដ្ឋសភា លោក ហេង សំរិន ក៏បានសរសេរលើទំព័រហ្វេសប៊ុករបស់លោកនៅថ្ងៃខួបនៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះផងដែរ ដោយចាត់ទុករដ្ឋធម្មនុញ្ញជាដំបូលនីតិរដ្ឋ។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃស្ថិរភាពរបបនយោបាយ ក្របខ័ណ្ឌច្បាប់ និងក្របខ័ណ្ឌស្ថាប័ន នៅលើខឿនប្រជាធិបតេយ្យ សេរីពហុបក្ស និងនីតិរដ្ឋ។ ច្បាប់កំពូលនេះ បានធ្វើឲ្យព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាមកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ មានសុខសន្តិភាពពេញលេញជារដ្ឋមានស្ថិរភាព វិបុលភាព និងវឌ្ឍនភាព។
លោកបន្ថែមថា៖ «ក្នុងន័យនេះ ចូរយើងរួមគ្នាបន្តគោរព ការពារ និងអនុវត្តតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញ សំដៅកសាង និងលើកកម្ពស់នីតិរដ្ឋ ជាកោះសន្តិភាព មានការអភិវឌ្ឍ និងរុងរឿងរហូតតទៅ»។
លោក ហេង សំរិន បានឱ្យដឹងដែរថា ក្នុងរយៈពេល ២៧ ឆ្នាំកន្លងមកនេះ រដ្ឋសភាដែលជាស្ថាប័ននីតិប្បញ្ញត្តិមួយបានបំពេញតួនាទីរបស់ខ្លួនស្របតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ រដ្ឋសភាបានតាក់តែង និងអនុម័តច្បាប់ សរុបបានចំនួន ៥៧៥ ច្បាប់ សំដៅឆ្លើយតបទៅនឹងតម្រូវការរបស់សង្គមជាតិ ទាំងក្នុងផ្នែកនយោបាយ សង្គមកិច្ច សេដ្ឋកិច្ច ពាណិជ្ជកម្ម និងទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិ។
ការិយាល័យអង្គការសហប្រជាជាតិប្រចាំប្រទេសកម្ពុជា ក្នុងថ្ងៃកម្ពុជាប្រារព្ធខួបរដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះ បានសរសេរនៅលើហ្វេសប៊ុកថា៖ «អង្គការសហប្រជាជាតិលើកទឹកចិត្ដឱ្យព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាបន្តប្រកាន់ខ្ជាប់ និងគោរពសិទ្ធិមនុស្សដែលមានចែងនៅក្នុងធម្មនុញ្ញនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ សេចក្តីប្រកាសជាសកលស្តីពីសិទ្ធិមនុស្ស (UDHR) សន្ធិសញ្ញាអន្តរជាតិនានា ក៏ដូចជាលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្សដែលត្រូវបានទទួលស្គាល់ និងមានចែងនៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់ខ្លួន»។
អ្នកនាំពាក្យក្រសួងយុត្ដិធម៌ លោក ជិន ម៉ាលីន លើកឡើង ៣ ចំណុច អំពីការអនុវត្តរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាក្នុងរយៈពេល ២៧ ឆ្នាំកន្លងមកនេះ ដោយបានផ្អែកលើគុណតម្លៃទំនើប និងគុណតម្លៃខ្មែរ។
លោកថ្លែងថា ចំណុចទី១ ក្នុងរយៈពេល ២៧ ឆ្នាំនេះកម្ពុជាបានអនុវត្តបានយ៉ាងខ្ជាប់ខ្ជួននូវរាល់គោលការណ៍គ្រឹះនៃប្រជាធិបតេយ្យបែបទំនើបដែលមានបញ្ញត្តិក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា រួមមានគោលការណ៍សិទ្ធិ និងសេរីភាព។
គោលការណ៍បោះឆ្នោតតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស គោលការណ៍បែងចែកអំណាច និងគោលការណ៍នីតិរដ្ឋ។ល។
ចំណុចទី២ គោលការណ៍គ្រឹះនៃប្រជាធិបតេយ្យបែបទំនើបដែលមានបញ្ញត្តិក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាទាំងអស់នេះត្រូវបានអនុវត្ត ប្រកបដោយភាពបត់បែន។ ផ្អែកលើបរិបទ និងគុណតម្លៃរបស់ខ្មែរទាំងស្រុង ដែលរួមមានវប្បធម៌ ប្រពៃណី ប្រវត្តិសាស្រ្ត សង្គម និងផ្នត់គំនិតខ្មែរ ដើម្បីធានាបាននូវសុខដុមកម្ម និងប្រយោជន៍ជាតិសាសន៍ខ្មែរទាំងមូល។
ចំណុចទី៣ ប្រជាធិបតេយ្យមានគោលការណ៍រួម តែមិនមានស្តង់ដារួម ដែលតម្រូវឱ្យប្រទេសទាំងអស់ត្រូវតែអនុវត្តឱ្យបានដូចគ្នានោះទេ។ ពោលគឺ ការអនុវត្ត ត្រូវមានភាពបត់បែន និងប្រែប្រួលទៅតាមបរិបទ និងគុណតម្លៃនៃប្រទេស និងតំបន់នីមួយៗ ដោយតម្កល់នូវប្រយោជន៍ជាតិខ្លួនជាធំ។
លោកថ្លែងថា៖ «ដូច្នេះការវាយតម្លៃពីស្ថានភាពប្រជាធិបតេយ្យ និងសិទ្ធិមនុស្ស ក្នុងប្រទេសមួយ ដែលប្រកបដោយភាពសុក្រឹត យុត្តិធម៌ ត្រឹមត្រូវ និងគ្រប់ជ្រុងជ្រោយមិនលម្អៀងនោះ គឺត្រូវធ្វើឡើងដោយផ្អែកលើគោលការណ៍រួមផង ព្រមទាំងបរិបទ និងគុណតម្លៃនៃប្រទេស និងតំបន់នោះផងដែរ»។
លោក អ៊ូ ច័ន្ទរ័ត្ន អតីតតំណាងរាស្រ្ដនៃអតីតគណបក្សសង្គ្រោះជាតិប្រាប់ ភ្នំពេញ ប៉ុស្ដិ៍ ពីម្សិលមិញថា តាំងពីឆ្នាំ ១៩៩៣ មក រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាត្រូវបានធ្វើវិសោធនកម្មជាបន្តបន្ទាប់ ដើម្បីជាការសម្របសម្រួលនយោបាយ។ ការធ្វើវិសោធនកម្មដើម្បីសម្របសម្រួល បម្រើដល់ផលប្រយោជន៍នយោបាយនេះ គឺមិនសូវបានបម្រើដល់ផលប្រយោជន៍ប្រជារាស្រ្ដប៉ុន្មានទេ។
លោកថ្លែងថា៖ «ដូចក្នុងពេលថ្មីៗនេះដែរ នៅពេលណាមានការជាប់គាំងនយោបាយ គឺគេ [គណបក្សនយោបាយ] តែងតែធ្វើការកែរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ ខ្ញុំមើលឃើញថា ចំណុចមួយចំនួនធំនៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាយើងបានអនុវត្ដហើយ។
ប៉ុន្ដែនៅមានចំណុចច្រើនទៀតណាស់ ដែលយើងមិនបានអនុវត្ដទៅតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ទាំងរឿងសិទ្ធិសេរីភាពរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ ភាពស្មើគ្នាចំពោះមុខច្បាប់ និងនៅតែមានអំពើអយុត្ដិធម៌សង្គមច្រើននៅក្នុងសង្គមកម្ពុជា។ ក្នុងនោះសិទ្ធិសេរីភាពដែលត្រូវការពារដោយរដ្ឋធម្មនុញ្ញក៏មិនទាន់ទទួលបានពេញលេញនៅឡើយ»។
អតីតតំណាងរាស្ត្ររូបនេះ ក៏បានលើកទឹកចិត្ដរដ្ឋាភិបាលបច្ចុប្បន្ន ឬក៏អនាគត អាចមានគណបក្សណាមួយដឹកនាំរដ្ឋាភិបាល គឺគួរតែពិនិត្យមើលថា តើអ្វីដែលកម្ពុជាគួរតែអនុវត្ដបាន និងអ្វីដែលមិនអាចអនុវត្តបានចំពោះរដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះ។ លោកបន្ថែមថា ប្រសិនបើចង់កែរដ្ឋធម្មនុញ្ញ គួរតែមានការធ្វើប្រជាមតិឱ្យមានការចូលរួមពីគ្រប់មជ្ឈដ្ឋានជាតិ និងអន្តរជាតិ មិនត្រូវធ្វើឡើងតែរវាងគណបក្សនយោបាយ ដើម្បីតែផ្ដល់ប្រយោជន៍នយោបាយរបស់ខ្លួននោះទេ។
ប៉ុន្តែលោក ប៉ា ចន្ទរឿន ប្រធានវិទ្យាស្ថានប្រជាធិបតេយ្យកម្ពុជាមើលឃើញថា ក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ ស្ថានភាពដំណើរការប្រជាធិបតេយ្យ និងនយោបាយ ការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស និងនីតិរដ្ឋរបស់កម្ពុជាហាក់បីដូចជាដាំក្បាលចុះ។ ស្ថានការណ៍នេះ ដូចទៅនឹងការលើកឡើងរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ ដែលរងគ្រោះដោយសារការរំលោភបំពាន ភាពអយុត្ដិធម៌ និងការលើកឡើងពីដៃគូអភិវឌ្ឍន៍សហគមន៍អន្តរជាតិ ដែលបានជួយកម្ពុជាតាំងពីមានកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីសរហូតមក។
លោក ចន្ទរឿន បានថ្លែងថា៖ «ដូច្នេះវាជាពេលវេលាមួយដែលប្រជាពលរដ្ឋត្រូវតែពិនិត្យមើលឡើងវិញ គុណភាព ប្រសិទ្ធភាពនៃការគោរព និងដើរតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ បើសិនជាមានចំណុចខ្វះខាត ប្រជាពលរដ្ឋដែលជាម្ចាស់អំណាចនៅក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យនេះត្រូវទាមទារឱ្យអ្នកបង្កើតច្បាប់ដែលជាតំណាងរបស់ខ្លួន អ្នកអនុវត្ដច្បាប់ និងតុលាការ ត្រូវតែខិតខំប្រឹងប្រែងដើម្បីគោរពតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញឱ្យបានខ្ជាប់ខ្ជួន ដើម្បីជាប្រយោជន៍របស់សង្គមជាតិ»។
លោក ឡៅ ម៉ុងហៃ អ្នកវិភាគបញ្ហាសង្គម និងនយោបាយថ្លែងពីម្សិលមិញថា៖ «២៧ ឆ្នាំក្រោយការប្រកាសឱ្យប្រើមក រដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ ១៩៩៣ សឹងតែបាត់បង់ន័យដើមរបស់វាអស់។ នៅពេលដែលសឹងតែអត់ការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស និងសិទ្ធិនយោបាយ ដែលមានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនោះ អត់មានការបែងចែកអំណាច និងអត់មានតុលាការឯករាជ្យ ដើម្បីការពារសិទ្ធិទាំងនោះ និងនៅពេលដែលគ្រប់ស្ថាប័នប្រជាធិបតេយ្យ និងស្ថាប័ននីតិរដ្ឋសឹងតែអត់មានដំណើរការបំពេញតួនាទីរៀងៗខ្លួនឱ្យបានត្រឹមត្រូវ»៕
