ស្ទឹងត្រែងៈ នៅច្រាំងទន្លេសេសាន បុរសវ័យក្មេងកម្ពុជាមួយក្រុមកំពុងជជែកគ្នា អំពីការហែលទឹក ការនេសាទ និងភាគច្រើន គឺបញ្ហាស្ត្រី។ ប៉ុន្តែភាសាដែលពួកគេនិយាយគ្នាមានលក្ខណពិសេសគួរឲ្យភ្ញាក់ ផ្អើលព្រោះពួកគេនិយាយភាសា ដែលមនុស្សជាច្រើន នៅទូទាំងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ពុំអាចយល់បាន។
ប្រជាជន វ័យក្មេងទាំងនេះ រស់នៅភូមិដាច់ស្រយាល ដែលប្រជាជនកម្ពុជាគ្រប់គ្នា គឺចាប់ពីមនុស្សវ័យចាស់ រហូតដល់កុមារតូចៗ និយាយភាសាឡាវ បើទោះបីជាពួកគេខ្លះ មិនដឹងអំពីមូលហេតុពិតប្រាកដនៃការនិយាយភាសាឡាវនេះក៏ដោយ។
លោក ចាន់ ភក្តី អាយុ ២២ ឆ្នាំ បានថ្លែងថា៖ «ឡាវជាភាសាទី ១ របស់ខ្ញុំ។ យើងភាគច្រើន និយាយភាសាឡាវក្នុងភូមិនេះ ប៉ុន្តែខ្ញុំអាចនិយាយភាសាខ្មែរបានផងដែរ»។
លោក ភក្តី និងមិត្តភក្តិមកពីភូមិស្រែគ ក្នុងស្រុកសេសាន ខេត្តស្ទឹងត្រែង បានចាត់ទុកខ្លួនពួកគេថា ជាជនកម្ពុជា ប៉ុន្តែពួកគេ បានធំដឹងក្តី ដោយនិយាយភាសាឡាវ។ ពួកគេបាននិយាយភាសាឡាវសម្រាប់ជីវភាពប្រចាំថ្ងៃ បើទោះបីជាវាមិនមែនជាភាសា ដែលពួកគេចេះសរសេរ ហើយមិនដែលបានរៀននៅឯសាលាក៏ដោយ។
លោកភក្តី និយាយថា៖«ខ្ញុំ មិនដឹងទេថា តើជីតាខ្ញុំ ជាជនជាតិឡាវ ឬកម្ពុជា? យុវជនជាច្រើននាក់នៅទីនេះ ភាន់ច្រឡំអំពីចំណុចនេះប៉ុន្តែខ្ញុំច្បាស់ជាកំណត់ខ្លួនឯងថា ជាជនកម្ពុជា»។
មិត្តភក្តិរបស់លោក ភក្តី ក៏គិតបែបនោះដែរ ហើយគាត់បានចែករំលែករឿងរ៉ាវអំពីការធំដឹងក្តី ដោយប្រើប្រាស់ភាសារបស់ប្រទេសជិតខាងកម្ពុជា ដែលធ្វើដំណើរតែប៉ុន្មានម៉ោងប៉ុណ្ណោះពីកម្ពុជា។
លោក ភក្តី បានលើកឡើងថា៖ «យើងមិនស្គាល់អ្នកណាម្នាក់ នៅប្រទេសឡាវទេ ដូច្នេះយើងមិនដឹងថា តើភាសាឡាវយើងនិយាយក្នុងភូមិ ខុសគ្នាយ៉ាងដូចម្តេច ពីភាសាឡាវ ដែលនិយាយនៅក្នុងប្រទេសឡាវនោះទេ»។
យោងតាមលោក សួយ ហ្វរ នាយកសាលាបឋមសិក្សាស្រែគ ប្រជាជនមួយរយភាគរយ ក្នុងភូមិនេះ និយាយភាសាឡាវជាភាសាទី ១។ លោក ហ្វរ បានបន្ថែមថា ក្មេងនៅក្នុងភូមិនេះ មិនចេះពាក្យខ្មែរសូម្បីតែមួយម៉ាត់ឡើយ មុនពេលពួកគេទៅសាលារៀន។
លោកបានបញ្ជាក់ថា៖ «វាពិបាក ក្នុងការអប់រំក្មេងថ្នាក់ទី ១ ណាស់ ពីព្រោះពួកគេមិនចេះនិយាយភាសាខ្មែរ និយាយតែភាសាឡាវ»។ លោកបានបន្ថែមថា ភាសាឡាវ ពុំស្ថិតនៅក្នុងកម្មវិធីសិក្សាទេ ហើយគ្រូមកពីឆ្ងាយ មិនអាចធ្វើឲ្យសិស្សតូចៗ ចូលរួមក្នុងសកម្មភាពសិក្សាបានឡើយ។ លោកបានបន្ថែមថា៖ «ពួកគេព្យាយាមប្រាប់ពាក្យដូចជា «ចេក» ហើយពួកគេ មិនដឹងថា តើពាក្យចេក បកប្រែជាភាសាឡាវជាអ្វីនោះទេ ដូច្នេះ ក្មេងមិនស្គាល់វត្ថុ ដែលពាក្យខ្មែរសំដៅលើទេ។ គ្រូត្រូវការចេកពិត ប៉ុន្តែពួកគេគ្មានចេកពិតទេ»។
ខេត្ត ស្ទឹងត្រែង មានព្រំដែនជាប់ប្រទេសឡាវ ហើយបើទោះបីជាខេត្តនេះ ធ្លាប់ជាផ្នែកនៃអាណាចក្រខ្មែរក៏ដោយ ក៏ប៉ុន្តែខេត្តនេះ ធ្លាប់ស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ស្តេចឡាវ កាលពីដើមសតវត្សរ៍មុន។ មានការប៉ាន់ប្រមាណថា ជនជាតិឡាវជាង ១០០០០ នាក់ កំពុងរស់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ប៉ុន្តែអ្នកខ្លះ ក្នុងភូមិស្រែគ បានកំណត់ខ្លួនឯងថា ជាជនកម្ពុជា ពីព្រោះពួកគេ មិនបានដឹងច្បាស់អំពីប្រវត្តិគ្រួសាររបស់ពួកគេទេ។
យោងតាម ការសិក្សាថ្មីៗនេះ ដោយអង្គការវេទិកាអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល ស្តីពីកម្ពុជា លើតំបន់ក្នុងខេត្តស្ទឹងត្រែង និងរតនគិរី ដែលនឹងត្រូវរងផលប៉ះពាល់ដោយសារទំបន់វារីអគ្គិសនីសេសានក្រោម ២ នោះ វត្តមានរបស់ជនជាតិឡាវ និងភាសាឡាវ បានរីកសាយហួសពីភូមិស្រែគទៅទៀត។
របាយការណ៍បានលើកឡើងថា៖ «ឡាវជាភាសាពេញនិយម ក្នុងជីវភាពប្រចាំថ្ងៃ បើទោះបីជាប្រជាជនភាគច្រើន ក្នុងតំបន់បានសិក្សា គឺជាខ្មែរក៏ដោយ»។ របាយការណ៍បានឲ្យដឹងទៀតថា ប្រជាជនភាគច្រើន ដែលបានស្ទង់មតិ ក្នុងឃុំស្រែគ បានកំណត់ខ្លួនគេថា ជាជនជាតិឡាវ។
មនុស្សចាស់ក្នុងភូមិជាច្រើននៅស្រុកសេសាន អាចយល់ភាសាខ្មែរបានខ្លះ ប៉ុន្តែមិនបានច្រើនទេ ហើយពួកគេ មិនចេះនិយាយភាសាខ្មែរឡើយ។ ផ្ទុយទៅវិញក្មេងជំទង់ ឬកុមារ អាចយល់ភាសាខ្មែរបានច្រើន ប៉ុន្តែ ពួកគេប្រើភាសាឡាវ ឬភាសាជនជាតិដើមភាគតិចផ្សេងទៀត សម្រាប់ធ្វើការទាក់ទងប្រចាំថ្ងៃក្នុងភូមិរបស់ពួកគេ។
អ្នកស្រី ហេដ ម៉ាតា អាយុ ៣១ ឆ្នាំ ដែលធំដឹងក្តី នៅភូមិស្រែគ និយាយភាសាឡាវ បានចំណាយពេលតែ ៦ ឆ្នាំគត់ សិក្សានៅសាលាបឋមសិក្សាខ្មែរ មុនពេលបោះបង់ការសិក្សា ដោយសារតែក្នុងភូមិ គ្មានគ្រូសម្រាប់ថ្នាក់អនុវិទ្យាល័យ។ អ្នកស្រីបានលើកឡើងថា៖ «ខ្ញុំចង់បន្តការសិក្សា ប៉ុន្តែគ្មានគ្រូមកយកថ្នាក់យើងទេ។ សិស្សរង់ចាំ ២ ឆ្នាំ ប៉ុន្តែគ្មានអ្វីសោះ ដូច្នេះ យើងសម្រេចចិត្តរៀបការ»។ អ្នកស្រីបានបន្ថែមថា ឥឡូវនេះ អ្នកស្រី និយាយខ្មែរតែក្នុងឱកាសពិសេសប៉ុណ្ណោះ ពេលមានភ្ញៀវចុះមក។ អ្នកស្រីបានឲ្យដឹងថា៖«យើងចេះសរសេរ និងនិយាយខ្មែរ ប៉ុន្តែរៀងរាល់ថ្ងៃ យើងនិយាយភាសាឡាវ»។
លោកស្រី យឹម ចាន់ស្រី ប្រធាននាយកដ្ឋានអប់រំថ្នាក់មតេ្តយ្យ នៅក្រសួងអប់រំ យុវជន និងកីឡា បានថ្លែងថា រដ្ឋាភិបាល បានផ្តោតលើការលើកកម្ពស់ស្ថានភាពរបស់សិស្សក្មេងៗ នៅតំបន់ស្រែគ រាប់ទាំងជួលអ្នកបកប្រែថែមទៀតក្នុងថ្នាក់រៀន។ លោកស្រីបានបន្ថែមថា៖«យើងព្យាយាមលើកទឹកចិត្តសិស្សឲ្យរៀនភាសា ខ្មែរ តាមដែលពួកគេអាចធ្វើបាន ដូច្នេះ ពួកគេអាចឡើងទៅសាលាបឋមសិក្សា វិទ្យាល័យ និងសាកលវិទ្យាល័យ។ នៅសាកលវិទ្យាល័យ ពួកគេអាចបន្តសិក្សាភាសាឡាវ ប្រសិនបើពួកគេចង់រៀន»។
ខណៈដែលមិត្តភក្តិរបស់លោក ភក្តី ពុំអាចពន្យល់បានថា តើមូលហេតុអ្វី បានជាអ្នកជំនាន់ក្រោយនិយាយតែភាសាឡាវ លោក ឡន យឿន អាយុ ៥៣ ឆ្នាំ បានដឹងអំពីការពិតថា គ្រួសាររបស់លោក មានប្រភពពីខាងជើង។ ខណៈពេលកំពុងលម្ហែកាយ នៅហាងកាហ្វេនាច្រាំងទន្លេសេសាន អ្នកនេសាទម្នាក់នេះបានថ្លែងថា៖ «ជីតាទួតរបស់ខ្ញុំគឺជនជាតិឡាវ»។
លោកឡន យឿន បន្តថា៖«ពួកគេចេះអាន និងសរសេរភាសាឡាវ។ ខ្ញុំមិនដឹងច្បាស់ថា តើពេលណាពួកគេមកទីនេះទេ។ ពួកគេជាអ្នកនេសាទ»។ លោក យឿន ចេះនិយាយភាសាខ្មែរ ប៉ុន្តែលោកនិយាយភាសាឡាវស្ទាត់ជាង។ លោកឲ្យដឹងថា៖«ពេលខ្ញុំអាយុ ៣២ ឆ្នាំ ខ្ញុំទៅព្រំដែនឡាវ។ ខ្ញុំគ្មានបញ្ហាទំនាក់ទំនងជាមួយពួកគេទេ។ ពេលខ្លះ ខ្ញុំពិបាកយល់មនុស្សមកពីឡាវ។ យើងនិយាយខុសគ្នា។ ប៉ុន្តែមនុស្សទីនោះ តែងតែដឹងថា តើខ្ញុំកំពុងនិយាយអំពីអ្វី»៕ TK
