.jpg)
លោក ហ៊ុន សែន (ស្តាំ) និងសម្តេចឪ នរោត្តម សីហនុ ពេលចុះកិច្ចព្រមព្រៀងក្រុងប៉ារីស។ រូបថត AFP
ភ្នំពេញៈ ខណៈកម្ពុជានឹងប្រារព្ធខួបលើកទី ២៧ ឆ្នាំនៃកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ២៣ តុលា ដែលនាំភាគីជម្លោះខ្មែរទៅចុះកិច្ចព្រមព្រៀងបញ្ចប់សង្គ្រាមដែលធ្វើឲ្យមានការបោះឆ្នោតជាតិជាលើកដំបូងក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៣ ក្រោយសង្គ្រាមស៊ីវិលបង្ហូរឈាមគ្នាជាង ២ ទសវត្សរ៍ អ្នកនយោបាយខ្មែរនៅតែបន្តខ្វែងគំនិតគ្នានៅឡើយចំពោះការអនុវត្តកិច្ចព្រមព្រៀងនេះដោយបក្សកាន់អំណាចថា កម្ពុជាអនុវត្តបាន «ខ្ជាប់ខ្ជួន» ខណៈអតីតបក្សប្រឆាំងថា កម្ពុជានៅមានចំណុចជាច្រើនដែលមិនបានអនុវត្តថែមទាំងកំពុងដើរខុសគន្លងផ្លូវប្រជាធិបតេយ្យ។
កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីសត្រូវបានចុះហត្ថលេខាដោយភាគីជម្លោះខ្មែរទាំង ៤ ក្រុមគឺក្រុមរបស់សម្ដេចឪ នរោត្តម សីហនុ ក្រុមរណសិរ្សជាតិរំដោះប្រជាពលរដ្ឋខ្មែររបស់លោក សឺន សាន ក្រុមកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យរបស់ពួកខ្មែរក្រហម និងរបបរដ្ឋកម្ពុជារបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន។
កិច្ចព្រមព្រៀងនេះក៏ត្រូវបានចុះហត្ថលេខា និងទទួលស្គាល់ដោយអង្គការសហប្រជាជាតិ និងប្រមុខការទូតនៃបណ្ដាប្រទេសចំនួន ១៨ ផ្សេងទៀតនៅក្នុងទីក្រុងប៉ារីស ប្រទេសបារាំង។
កិច្ចព្រមព្រៀងនេះរៀបចំឲ្យមានសន្តិភាពឡើងវិញនៅកម្ពុជាតាមរយៈការអនុវត្តបទឈប់បាញ់ និងការរំសាយអាវុធរបស់ភាគីជម្លោះខ្មែរទាំងអស់ ការរៀបចំការបោះឆ្នោតដោយសេរី ការពារអធិបតេយ្យ ឯករាជ្យ បូរណភាព និងភាពពុំអាចរំលោភបំពានបានឡើយនូវទឹកដីអព្យាក្រឹត និងឯកភាពជាតិរបស់កម្ពុជា។ ក្នុងនោះក៏រួមបញ្ជូលទាំងការធានាឲ្យកម្ពុជាមានរបបប្រជាធិបតេយ្យ សេរីពហុបក្ស និងការគោរពសិទ្ធិមនុស្សជាដើម។
កាលពីឆ្នាំ ២០១៧ កន្លងទៅឆ្លើយតបនឹងការចង់បានរបស់គណបក្សប្រឆាំងឲ្យកោះប្រជុំប្រទេសហត្ថលេខីនៃកិច្ចព្រមព្រៀងនេះលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បានចំអកឲ្យថា «កុំស្រមើស្រមៃ» ខណៈគ្រប់ភាគីទាំងអស់បានរលាយបាត់អស់ទៅហើយនោះ។
លោកថា កិច្ចព្រមព្រៀងនេះបានស្លាប់ហើយធាតុផ្សំទាំងអស់នៃកិច្ចព្រមព្រៀងបានច្របាច់បញ្ចូលក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាឆ្នាំ ១៩៩៣ រួចទៅហើយ។
កាលពីម្សិលមិញអ្នកនាំពាក្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាលោក សុខ ឥសាន បានថ្លែងការពារការអនុវត្តកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីសឆ្នាំ ១៩៩១ ថាក្នុងរយៈពេល ២៧ ឆ្នាំមកនេះកម្ពុជាបានអនុវត្តកិច្ចព្រមព្រៀងនេះបាន «ខ្ជាប់ខ្ជួន» ទោះបីបានឆ្លងកាត់ «ឧបសគ្គ» និងការលំបាកច្រើនដងក៏ដោយ។
លោកថ្លែងតាមរយៈបណ្ដាញទំនាក់ទំនងសង្គមតេឡេក្រាមរបស់លោកទៅកាន់អ្នកកាសែតថា ក្រោយការបោះឆ្នោតជាតិនៅឆ្នាំ ១៩៩៣ រៀបចំដោយអ៊ុនតាក់ រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាថ្មីនីតិកាលទី ១ ត្រូវបានបង្កើតឡើងហើយកងកម្លាំងអ៊ុនតាក់ទាំងអស់ត្រូវដកចេញពីកម្ពុជា។
លោកបន្តថាបណ្តាចំណុចសំខាន់ៗនៃកិច្ចព្រមព្រៀងត្រូវបានដាក់បញ្ចូលទៅក្នុងខ្លឹមសារនៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាឆ្នាំ ១៩៩៣ ដោយមានរបបនយោបាយប្រជាធិបតេយ្យ សេរីពហុបក្សរបបរាជានិយមអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ការបែងចែកអំណាចដាច់ពីគ្នារវាងអំណាចនីតិប្បញ្ញត្តិ នីតិប្រតិបត្តិ និងតុលាការ។ ធានាការគោរពធម្មនុញ្ញ អ.ស.ប និងកតិកាសញ្ញាអន្តរជាតិស្តីពីសិទ្ធិមនុស្ស សិទ្ធិកុមារ និងសិទ្ធិស្ត្រី។ ការឡើងកាន់អំណាចឆ្លងកាត់តាមរយៈការបោះឆ្នោតដោយសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌ជាដើម។
លោកថ្លែងថា៖ «ក្នុងរយៈពេលជាង ២៧ ឆ្នាំកន្លងទៅនេះកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីសស្តីពីបញ្ហាកម្ពុជាត្រូវបានអនុវត្តយ៉ាងខ្ជាប់ខ្ជួន ជាពិសេសបានឆ្លងកាត់ឧបសគ្គច្រើនដងដែលប្រាសចាកលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ និងនីតិរដ្ឋដែលត្រូវពុះពារទប់ស្កាត់ និងជម្នះឲ្យខាងតែបានដូចជាករណីនៅឆ្នាំ ១៩៩៧ និងឆ្នាំ ២០១៣-១៧ ជាដើម»។
គួររំឭកថាកាលពីឆ្នាំ ១៩៩៧ កងកម្លាំងដែលស្មោះត្រង់នឹងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាបានប៉ះទង្គិចដ៏បង្ហូរឈាមនៅកណ្តាលទីក្រុងភ្នំពេញជាមួយកងកម្លាំងដែលគាំទ្រគណបក្សហ៊្វុនស៊ិនប៉ិចដែលឈានដល់ការបណ្ដេញព្រះអង្គម្ចាស់នរោត្តម រណឫទ្ធិ ចេញពីតំណែងនាយករដ្ឋមន្ត្រីទី ១។ ឆ្នាំ ២០១៣ ដល់ឆ្នាំ ២០១៧ ជាពេលវេលាដែលសំឡេងគណបក្សប្រឆាំងនៅក្នុងសភាកើនឡើងខ្លាំងរហូតដល់ ៥៥ អាសនៈមុនពេលគណបក្សនេះត្រូវបានរំលាយ។
លោក សុខ ឥសាន បានសង្កត់ធ្ងន់ទៀតថា៖ «សរុបមកទោះបីឆ្លងកាត់ការលំបាកយ៉ាងណាក៏កិច្ចព្រមព្រៀងប៉ារីសនេះ នៅតែត្រូវបានធានាមានសក្តានុពល និងមាននិរន្តរភាពអនុវត្តយូរអង្វែងតទៅអនាគតទៀត»។
ក៏ប៉ុន្តែលោក អ៊ូ ច័ន្ទរ័ត្ន អតីតតំណាងរាស្ត្រគណបក្សប្រឆាំងថ្លែងថាកម្ពុជានៅតែមានបញ្ហាប្រឈមជាច្រើននៅឡើយក្នុងការអនុវត្តកិច្ចព្រមព្រៀងដ៏មានសារៈសំខាន់នេះ។ លោកបានលើកឡើងពីបញ្ហាអធិបតេយ្យ និងបូរណភាពដែនដី ខណៈដែលកម្ពុជាបានចុះសន្ធិសញ្ញាបំពេញបន្ថែមឆ្នាំ ២០០៥ ជាមួយប្រទេសវៀតណាមដែលបានធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់បូរណភាពទឹកដីកម្ពុជា។
លោកថ្លែងថា៖ «វាមានការប៉ះពាល់ទៅលើសន្ធិសញ្ញា ហើយមិនបានគោរពតាម បើគោរពតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញក៏ត្រឹមត្រូវណាស់ទៅហើយ ប៉ុន្តែយើងអនុវត្តវាមិនបានពេញលេញតាំងពីរឿងការអភិវឌ្ឍដែលវាប៉ះពាល់ដល់សិទ្ធិលំនៅឋាន ប៉ះពាល់ដល់សិទ្ធិរស់នៅរបស់ប្រជាពលរដ្ឋក្ដី កន្លែងណាដែលមានការអភិវឌ្ឍ មានការដេញប្រជារាស្ត្រចេញពីលំនៅឋានក្ដី អាហ្នឹងសុទ្ធតែប៉ះពាល់សន្ធិសញ្ញាហ្នឹងទាំងអស់»។
លោកបន្តថា ការអនុវត្តមិនបានពេញលេញទៅតាមសន្ធិសញ្ញា ព្រោះសន្ធិសញ្ញាបានចែងច្បាស់ពីប្រយោជន៍របស់ប្រទេសជាតិ ការអភិវឌ្ឍដោយចីរភាពដោយការគោរពសិទ្ធិមនុស្សជាដើម ដែលលោកថាជា «រឿងមួយដែលសំខាន់»។
លោកសង្កត់ធ្ងន់ថា៖ «រឿងមួយទៀតដែលសំខាន់គឺរឿងដំណើរការប្រជាធិបតេយ្យ ហើយមកដល់ពេលនេះយើងឃើញហើយប្រជាធិបតេយ្យនៅប្រទេសកម្ពុជាបានរអិលចេញពីគន្លងប្រជាធិបតេយ្យ ហើយបានត្រឡប់ថយក្រោយវិញហើយ ដោយសារមានការរំលាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ មានការចាប់ថ្នាក់ដឹកនាំមួយចំនួនដាក់ឃុំឃាំងជាដើម»។
ចំណែកអ្នកវិភាគនយោបាយជើងចាស់លោក ឡៅ ម៉ុងហៃ ក៏មើលឃើញដែរថា ចំណុចសំខាន់ៗខ្លះដែលមានចែងក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងនេះពិតជាមិនត្រូវបានគេយកមកអនុវត្តនោះទេ។
លោកថ្លែងថា៖ «បទបញ្ជានៃកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីសស្តីពីលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ សេរី ពហុបក្ស ការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស និងឯករាជភាពនៃប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ជាដើម»។
លោកបានបន្ថែមថា៖ «ហើយបទបញ្ជាទាំងនេះគឺវាមានសារៈសំខាន់ណាស់ ដើម្បីធានាសុខុមាលភាពប្រជាជនកម្ពុជាដែលទទួលរងការឈឺចាប់ជាយូរមកហើយ»៕
