ភ្នំពេញៈ បន្ទាប់ពីសវនាការអស់រយៈពេលជិតបីឆ្នាំ សាលាក្តីខ្មែរក្រហម កាលពីម្សិលមិញបានកាត់ទោសមេដឹកនាំរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ លោក នួន ជា និងលោក ខៀវ សំផនឲ្យជាប់ពន្ធនាគារអស់មួយជីវិតចំពោះឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងមនុស្សជាតិរបស់ពួកគេ។
បទឧក្រិដ្ឋដែលមានចាប់ពី ការសម្លាប់ ការសម្លាប់រង្គាលទាំងពូជ ការធ្វើទុកបុកម្នេញផ្នែកនយោបាយ ការជម្លៀសទាំងបង្ខំ និង «អំពើអមនុស្សធម៌ដទៃៗទៀត» ដែលបានប្រព្រឹត្តក្នុងអំឡុងជម្លៀសប្រជាជនទាំងបង្ខំព្រមទាំងក្នុងអំឡុងការប្រហារជីវិតមន្រ្តីរបប លន់ នល់ រាប់រយនាក់នៅទួលពោធិ៍ជ្រៃក្នុងខេត្តកំពង់ឆ្នាំង។ នៅក្នុងចំណោមការជម្លៀសប្រជាជនចេញពីទីក្រុងភ្នំពេញ ដែលជាជំហានទីមួយនៃការជម្លៀសទាំងបង្ខំ អង្គជំនុំជម្រះបានរកឃើញថា ប្រជាជនពីរលាននាក់ត្រូវបានបង្ខំឲ្យចេញពីទីក្រុង«ក្រោមកាលៈទេសៈយ៉ាងអាក្រក់និងហិង្សា» និង«បានច្រានចោល ការស្នើឡើងដែលថា វាចាំបាច់ឬសមាមាត្រទៅនឹងកាលៈទេសៈដើម្បីឲ្យជម្លៀសចេញពីទីក្រុងនេះ»។
នៅក្នុងជំហានទីពីរ នៃការជម្លៀសទាំងបង្ខំ ដែលចាប់ផ្តើមប៉ុន្មានខែក្រោយមកនោះ អង្គជំនុំជម្រះ បានរកឃើញថា ស្ថានភាពនៃការជម្លៀសមានលក្ខណៈអាក្រក់ និងគួរឲ្យអាណិត និងរកឃើញថា អ្នកដែលត្រូវបានជម្លៀស«ត្រូវបានបំភ័យនិងរស់នៅក្នុងស្ថានភាពភ័យតក់ស្លុតនិងមិនមានឆន្ទៈ»។
ដោយសារតែ«ស្ថានភាពមនុស្សធម៌មហន្តរាយ»ដែលមនុស្សជាច្រើនក្នុងចំណោមអ្នកដែលត្រូវបានជម្លៀសកំពុងប្រឈមមុខ និងថែមទាំងការសម្រេចរបស់អ្នកអនុញ្ញាតឲ្យមានការជម្លៀស«មិនអាចត្រូវបានឃើញថា ជាការអនុវត្តស្របច្បាប់នោះទេ»។ ពួកគេបានរកឃើញថា ទួលពោធិ៍ជ្រៃគឺជាការបន្តគោលនយោបាយមួយ ដើម្បីលុបបំបាត់អ្នកដែលនៅសេសសល់នៃរបប លន់នល់ និងត្រូវបានតម្រង់ទិសដៅស្របទៅតាមគោលនយោបាយបក្សកុម្មុយនីស្តកម្ពុជា និងក្រោយមកត្រូវបានកប់នៅក្នុងទួលពោធិ៍ជ្រៃឬនៅក្នុងស្រះ»។
ចុងចោទទាំងពីរនាក់ត្រូវបានរកឃើញថា បានប្រព្រឹត្តអំពើឧក្រិដ្ឋកម្ម តាមរយៈការចូលរួមរបស់ខ្លួននៅក្នុងអង្គការឧក្រិដ្ឋកម្មរួមគ្នា ដែលគោលដៅរួមរបស់អង្គការនេះ គឺត្រូវអនុវត្ត «បដិវត្តន៍សង្គមនិយមតាមរយៈ«ជំហានមហាលោតផ្លោះ»តាមមធ្យោបាយណាក៏ដោយ ដែលចាំបាច់» រួមទាំងមធ្យោបាយឧក្រិដ្ឋកម្ម។
លោក នួន ជា ត្រូវបានរកឃើញថា បាន«ទទួលខុសត្រូវខ្ពស់»ចំពោះព្រឹត្តិការណ៍នៅទួលពោធិ៍ជ្រៃតាមរយៈឋានៈរបស់គាត់ជាប្រធានស្តីទី ដែលបានអនុវត្តការសម្លាប់នៅទីនោះ។ លោក ខៀវ សំផន ដែលតុលាការ ទទួលស្គាល់ថា កាន់អំណាចពិតប្រាកដតិចតួចគឺមិនដូចលោកនួនជាទេ។
ថ្លែងបន្ទាប់ពីការប្រកាសសាលក្រម ព្រះរាជអាជ្ញាបានអបអរសាទរ ចំពោះសាលក្រមនេះ ហើយសហព្រះរាជអាជ្ញាខាងជាតិលោកស្រីជា លាង បានហៅការកាត់ទោសឲ្យជាប់ពន្ធនាគារមួយជីវិត«ថាជាការកាត់ទោសសមស្រប»។
លោកស្រីបន្តថា៖ «វាមិនបានសងជីវិតអ្នកដែលបានស្លាប់រួចទៅហើយមកវិញទេ វានឹងមិនធ្វើឲ្យមានការជួបជុំគ្រួសារវិញទេ»។ «ខ្ញុំជឿថា វាផ្តល់នូវយុត្តិធម៌ខ្លះ ធ្វើឲ្យមានការគោរពជាសាធារណៈទៅដល់ជនរងគ្រោះដែលបានស្លាប់ និងនៅរស់រាន ដែលពួកគេមិនបានទទួលអស់រយៈពេលជាយូរមកហើយ»។
ទោះយ៉ាងណាក្តី ក្រុមមេធាវីការពារក្តី មិនពេញចិត្តទេ។
លោក Victor Koppe មេធាវីការពារក្តីលោកនួន ជា បានថ្លែងថា កូនក្តីរបស់លោក បើទោះបីជា«ខកចិត្ត»នឹងសាលក្រមនេះ«មិនមានការភ្ញាក់ផ្អើលអ្វីទាំងអស់»។
លោកបន្តថា៖ «គាត់មិនមានជំនឿនិងទំនុកចិត្តចំពោះអង្គជំនុំជម្រះនេះទេ ហើយមិនបានបញ្ជាក់អំពីការមិនមានទំនុកចិត្តនេះទេ»។
ក្រៅពីបណ្តឹងសារទុក្ខ លោក Koppe បានថ្លែងថា អាទិភាពកំពូល របស់ក្រុមការពារក្តីលោក គឺដាក់បណ្តឹងបដិសេធចៅក្រមអង្គជំនុំជម្រះបច្ចុប្បន្ន ព្រោះសេចក្តីសម្រេចកាលពីម្សិល-មិញបានបង្ហាញថា ពួកគេបានបាត់បង់ ភាពមិនលម្អៀង និងឯករាជភាព។ «រួចហើយសេចក្តីសង្ខេបបានបង្កើតហើយ ហាក់បីដូចជាមានភាពលម្អៀងខ្លាំងមកលើកូនក្តីយើង»។
ក្រុមមេធាវីការពារក្តីលោក ខៀវ សំផន ក៏បានសន្យាថា នឹងប្តឹងសារទុក្ខផងដែរ ដោយអះអាងថា តុលាការបានខកខានក្នុងការតភ្ជាប់កូនក្តីរបស់ខ្លួន ទៅនឹងបទឧក្រិដ្ឋ។
លោក Arthur Vercken មេធាវីការពារក្តីបានថ្លែងថា៖ «ក្នុងករណីនេះ គ្មានភ័ស្តុតាងច្បាស់លាស់ ចង្អុលពីការចូលរួមរបស់លោក ខៀវ សំផន ក្នុងការធ្វើសេចក្តីសម្រេចជម្លៀសប្រជាជនចេញពីភ្នំពេញទេ ក្នុងដំណាក់កាលទី ២នៃការជម្លៀសនោះ និងព្រឹត្តិការណ៍នៅទួលពោធិ៍ជ្រៃ»។
លោកបន្ថែមថា៖ យើងដឹងថាសាលាក្តីពោរពេញទៅដោយរឿងអាស្រូវ។ សាលាក្តីបានធ្វើសេចក្តីសម្រេចដែលអស់សង្ឃឹមដែលមានគោលបំណងផ្តល់រូបរាងមិនគួរឲ្យជឿជាក់ទៅដល់សាលាក្តី។
លោក គង់ សំអុន មេធាវីការពារក្តី បានកត់សម្គាល់ថា លោក ខៀវ សំផន បានទទួលទោសដូចលោក នួន ជា បើទោះបីជាលោក សំផន មិនមែនជាអ្នកទទួលខុសត្រូវខ្ពស់ក៏ដោយ។
ឆ្លើយតបទៅនឹងសំណួរស្តីពីការដាក់ទោស លោកស្រី ជា លាង ព្រះរាជអាជ្ញា បានថ្លែងថា ភាពធ្ងន់ធ្ងរ នៃបទឧក្រិដ្ឋជាព័ត៌មានសម្រាប់ការដាក់ទោស ហើយលោក Nicholas Koumjian សហព្រះរាជអាជ្ញាអន្តរជាតិបានការពារសចក្តីសម្រេចនេះផងដែរ។
លោកបញ្ជាក់ថា៖ «នេះគឺជាការពិតក្នុងករណីឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាម។ អ្នកអាចមានគេសម្លាប់មនុស្ស១០០ នាក់ដោយផ្ទាល់ ប៉ុន្តែមេបញ្ជាការពីលើសម្លាប់មនុស្សរាប់ពាន់នាក់។ តើវាមានន័យថា អ្នកសម្លាប់១០០ នាក់ទទួលទោសស្រាលជាងឬ?»។
ប៉ុន្តែ សាលក្រមនេះត្រូវបានសាទរជាសកលដោយជនរងគ្រោះ។ លោក សុំ រិទ្ធី អាយុ ៦០ ឆ្នាំ ជាអតីតអ្នកទោសខ្មែរក្រហម នៅខេត្តសៀមរាប រន្ធត់ចិត្ត ដោយសារតែសាលក្រម។
លោកបន្តថា៖ «ខ្ញុំពិតជាកោតសរសើរចំពោះសាលក្រម។ ខ្ញុំជាប់គុកខ្មែរក្រហមអស់ ២ ឆ្នាំ ដូច្នេះ វាគឺជាជីវិតពិបាកណាស់។ ខ្ញុំស្រក់ទឹកភ្នែកឥឡូវនេះ មិនមែនដោយសារតែខ្ញុំសោកស្តាយទេ ប៉ុន្តែដោយសារខ្ញុំសប្បាយចិត្ត។ ខ្ញុំបាត់បង់ឪពុក និងប្អូន ៣ នាក់»។
លោក តុល តេស អាយុ ៨០ ឆ្នាំ ជនជាតិចាមនៅខេត្តកំពង់ធំ បានថ្លែងថា លោកបានបាត់បង់បងប្អូនជាច្រើននាក់ ក្នុងរបបខ្មែរក្រហម ប៉ុន្តែថា សាលក្រមថ្ងៃនេះនឹងធ្វើឲ្យអារម្មណ៍ឈឺចាប់របស់ខ្ញុំស្ងប់»។
ចំពោះលោក សួន វាន់ថន អាយុ ៥៨ ឆ្នាំ វិញ ជាប់ពន្ធនាគារ១ ជីវិត មិនគ្រប់គ្រាន់ទេ គឺទោស ខៀវ សំផន និង លោក នួន ជា គួរបន្តទៅជាតិក្រោយទៀត។
លោក វាន់ថន ដែលថ្លែងថា លោករត់គេចផុតពីការពិឃាតនៅខេត្តព្រៃវែង ថ្លែងថា ឧក្រិដ្ឋកម្មនោះគឺអាក្រក់ណាស់ ព្រោះគេជាអ្នកចេះដឹង តែដឹកនាំប្រទេសចូលក្នុងនរក។
ជនរងគ្រោះ ៣៨៦៩ នាក់ ដែលត្រូវបានទទួលស្គាល់ដោយតុលាការជាដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណី បានមើលឃើញជោគជ័យសំខាន់កាលពីម្សិលមិញ ក្នុងទម្រង់ជាការទទួលស្គាល់របស់តុលាការចំពោះគម្រោងសំណង ១១ គម្រោង ដែលរួមមាន ទិវាចងចាំជាតិ គម្រោងព្យាបាល និងការសាងសង់ស្តូបនៅភ្នំពេញ ព្រមទាំងគម្រោង៨ ផ្សេងទៀត។ គម្រោងពីរពុំត្រូវបានទទួលស្គាល់ ដោយសារតែពុំទទួលបានមូលនិធិគ្រប់គ្រាន់។
លោកស្រី Marie Guiraud សហមេធាវីនាំមុខនៃដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណី បានថ្លែងថា៖ «យើងកោតសរសើរការពិតដែលតុលាការទទួលស្គាល់ការឈឺចាប់របស់ប្រជាជន ដោយសាររបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យក្នុងអត្ថន័យទូលាយ»។
សេចក្តីថ្លែងការណ៍គាំទ្រសាលក្រម បានធ្វើឡើងកាលពីម្សិលមិញ ដោយស្ថានទូតអាមេរិក និងអាល្លឺម៉ង់ ក្រុមប្រទេសមិត្តភក្តិរបស់តុលាការ អង្គការសិទិ្ធមនុស្សក្នុងស្រុកគឺគណៈកម្មាធិការប្រព្រឹត្តកម្មនៃអង្គការសមាគមការពារសិទិ្ធមនុស្សកម្ពុជា សហព័ន្ធអន្តរជាតិដើម្បីសិទិ្ធមនុស្ស អង្គការសហប្រជាជាតិ និងលោកឧបនាយករដ្ឋមន្រ្តី សុខ អាន។
លោកស្រី Heather Ryan អ្នកឃ្លាំមើលសាលាក្តីខ្មែរក្រហមយូរមកហើយ មកពីគំនិតផ្តួចផ្តើមសង្គមយុតិ្តធម៌បើកទូលាយថ្លែងថា ម្សិលមិញជាថ្ងៃសំខាន់ណាស់ ចំពោះតុលាការ និងកម្ពុជា។
លោកស្រីថ្លែងថា៖ «ខ្ញុំរីករាយជាមួយនឹងសាលក្រមពីអ្វីដែលខ្ញុំបានឮ និងបានឃើញក្នុងសេចក្តីសង្ខេប។ គ្មានការភ្ញាក់ផ្អើលទេ»។
លោកស្រីបន្តថា សាលក្រមនេះមានឥទិ្ធពលលើដំណើរការកាត់ក្តីក្នុងរឿងក្តី ០០២/០២។
លោកស្រី Ryan បានបន្តថា៖ «វាមិនអាចចងកាតព្វកិច្ចក្នុងរឿងក្តីទី ២ ទេ ប៉ុន្តែ ការកាត់ទោសនឹងយកអង្គហេតុដដែលម្តងទៀតនៅក្នុងរឿងក្តីទី២» លោកស្រីអះអាងថា វាមានអានុភាពស្មើគ្នា៕ TK
