ភ្នំពេញៈ ខណៈដែលគណបក្សប្រឆាំងបានខិតខំប្រឹងប្រែងបញ្ចុះបញ្ចូល សហគមន៍អន្តរជាតិឲ្យកាត់ចំណងទាក់ទងជាមួយនឹងរដ្ឋាភិបាលដែលគេ ហៅថា ត្រូវបានបង្កើតឡើងតាមរយៈរដ្ឋប្រហាររដ្ឋធម្មនុញ្ញនោះ មេធាវីនិងអ្នកវិភាគកាលពីថ្ងៃពុធ បានចោទសួរ អំពីមូលដ្ឋានច្បាប់នៃការលើកឡើងនូវហេតុផលរបស់គណបក្សប្រឆាំង។
នៅក្នុងលិខិតផ្ញើជូនធនាគារអភិវឌ្ឍន៍អាស៊ី ធនាគារពិភពលោក សហគមន៍អឺរ៉ុប និងមូលនិធិរូបិយវត្ថុ អន្តរជាតិ កាលពីថ្ងៃចន្ទ លោក សម រង្ស៊ី ប្រធានគណបក្ស សង្គ្រោះជាតិបានលើកឡើងនូវហេតុផលដែលថា ស្ថាប័នទាំងនេះ គួរពិចារណាឡើងវិញ នូវទំនាក់ទំនងរបស់ខ្លួន ជាមួយនឹងរដ្ឋាភិបាល «ខុសច្បាប់»។
លោក សម រង្ស៊ី បានយោងមាត្រា ៧៦ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា ដែលចែងថា៖ «រដ្ឋសភាមានសមាជិកយ៉ាងតិច ១២០ រូប»។
លោកក៏បានលើកឡើងនូវសេចក្តីសម្រេចរបស់ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ ពីឆ្នាំ ២០០៣ ដែលបានបំភ្លឺមាត្រា ៧៦ និងមាត្រា ១ ទៀតឆ្លើយតបតាមសំណើររបស់តំណាងរាស្រ្ត ទាក់ទងនឹងការស្លាប់ ការដក ឬសមត្ថភាពរបស់សមាជិករដ្ឋសភាផងដែរ។
លោក សម រង្ស៊ី បានលើកឡើងថា សេចក្តីសម្រេច «បញ្ជាក់ថា កិច្ចប្រជុំលើក ទី១ បន្ទាប់ពីការបោះឆ្នោត រដ្ឋសភាត្រូវតែមានសមាជិកយ៉ាងតិច ១២០ រូបដើម្បីមានសុពលភាព»។ លោកបន្ថែមថា មានតំណាងរាស្រ្តគណបក្សប្រជាជនតែ ៦៨ រូបប៉ុណ្ណោះ បានចូលរួមកិច្ចប្រជុំបើករដ្ឋសភាកាលពីថ្ងៃ ទី២៣ ខែ កញ្ញា កន្លងមក។
ប៉ុន្តែកាលពីម្សិលមិញ មេធាវីបានសម្តែងនូវមន្ទិលថា រដ្ឋធម្មនុញ្ញឬសេចក្តីសម្រេចឆ្នាំ ២០០៣ របស់ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញមិនអាចបកស្រាយរបៀបនោះទេ។
លោក លី តៃសេង ដៃគូ និងជានាយកគ្រប់គ្រងនៅក្រុមមេធាវី HBS ថ្លែងថា៖ «ប្រសិនបើអ្នកអានមួយពាក្យៗក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ [រដ្ឋធម្មនុញ្ញមិនបានចែងថា] កិច្ចប្រជុំលើកដំបូងតម្រូវមានសមាជិក ១២០ រូបដើម្បីចាប់ផ្តើមនីតិកាលឡើយ»។
លោកបន្តថា៖ «វាមិនសមហេតុផលទាំងស្រុងដែលតម្រូវឲ្យមានសមាជិកយ៉ាងតិច ១២០ រូបមានវត្តមាន... ការបកស្រាយបែបនេះ ... គឺខុស ព្រោះប្រសិនបើវាពិតជាត្រឹមត្រូវមែននោះ ពេលនោះ [រដ្ឋសភា] ក្នុងលទិ្ធប្រជាធិបតេយ្យពហុបក្សមិនអាចបង្កើតបានទេ ពេលសមាជិកមួយចំនួនតូចក្នុងគណបក្សភាគតិច [អវត្តមាន] ពីកិច្ចប្រជុំលើកដំបូងនោះ»។
លោក Anirudh Bhati មេធាវី ឥណ្ឌា និងជាទីប្រឹក្សាច្បាប់នៅភ្នំពេញបានអះអាងដូចគ្នា ក្នុងការវិភាគច្បាប់ដែលបានបង្ហោះលើអ៊ីនធឺណិតកាលពីថ្ងៃអង្គារ។ លោកបានសរសេរថា៖ «[សេចក្តីសម្រេចរបស់ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ] ចែងទៀតថា រដ្ឋសភាកើតចេញពីការបោះឆ្នោត ដែលមានន័យថា រដ្ឋសភាបានបង្កើត ពេលលទ្ធផលនិងការបោះឆ្នោតត្រូវបានប្រកាសជាផ្លូវការ»។
ខណៈដែលមានលក្ខខណ្ឌចែងច្បាស់លាស់អំពីថា តើតំណាងរាស្ត្រប៉ុន្មាននាក់ត្រូវចូលរួមក្នុងកិច្ចប្រជុំបើករដ្ឋសភា វិធានកូរ៉ុម ដែលចែងក្នុងមាត្រារដ្ឋធម្មនុញ្ញបន្ថែមថ្មីក្នុងឆ្នាំ ២០០៦ ត្រូវយកមកអនុវត្ត។ មាត្រាទាំងនេះតម្រូវឲ្យមានកូរ៉ុមសមាជិកលើសពាក់កណ្តាល សម្រាប់ការបោះឆ្នោតដែលតម្រូវនូវសំឡេងដាច់ខាត ដូចជា ការអនុម័តរដ្ឋាភិបាលថ្មី ដូចដែលសមាជិក ៦៨ នៃគណបក្សកាន់អំណាចបានអនុម័តនៅថ្ងៃ ទី២៤ ខែ កញ្ញា។
លោក អ៊ូ វីរៈ ប្រធានមជ្ឈមណ្ឌលសិទិ្ធមនុស្សកម្ពុជា បានថ្លែងថា៖ «កូរ៉ុមត្រូវបានផ្លាស់ប្តូរសម្រាប់សំឡេងដាច់ខាតធ្វើសេចក្តីសម្រេច មានន័យថា ឥឡូវនេះ វាពាក់កណ្តាល មិនមែន ២ ភាគ ៣ ទេ»។ «ប្រសិនបើអ្នកពិនិត្យមើលរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ពេលវាមិនច្បាស់លាស់ គេត្រូវពិនិត្យមើលឆន្ទៈរបស់អ្នកព្រាង»។ លោក វីរៈ បានបន្ថែមថា សេចក្តីសម្រេចក្នុងឆ្នាំ ២០០៣ នៅតែជាបញ្ហា ខណៈដែលវាមិនបានចែង ច្បាស់លាស់អំពីចំនួនកូរ៉ុម សម្រាប់សម័យប្រជុំបើកសភា។ «សេចក្តីសម្រេចគ្រាន់តែចែងអំពីអ្នកបានស្បថ និងមិនបានស្បថដែលអ្នកមិនអាចធ្វើការបាន។ អ្នកជាសមាជិកផ្លូវការប៉ុន្តែអ្នកមិនអាចធ្វើការបានទេ»។
លោក សុក សំអឿន ប្រធានក្រុមអ្នកច្បាប់ការពារសិទ្ធិកម្ពុជា បានថ្លែងថា លោកមិនបកស្រាយសេចក្តីសម្រេចរបស់ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញដូចគ្នាទៅនឹងគណបក្សសង្គ្រោះជាតិទេ។ លោកបន្តថា៖ «ខ្ញុំយល់ស្របខ្លះ ជាមួយការលើកហេតុផលរបស់ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ។ ក្នុងអំឡុងការកោះហៅសម័យប្រជុំសភាលើកទីមួយ មិនមានការតម្រូវឲ្យមានកូរ៉ុម [១២០] ទេ»។ តែទោះយ៉ាងណា លោកបានបន្ថែមថា តាមទស្សនៈផ្ទាល់របស់លោកតំណាងរាស្រ្តទាំងអស់ គួរតែត្រូវចូលស្បថកាន់តំណែងជាផ្លូវការពីមុនសម័យប្រជុំសភា។ លោកបន្តថា៖ «បញ្ហាគឺថា យើងព្យាយាមបកស្រាយគោលគំនិតទូទៅនៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលមានន័យ ថា យើងមិនអាចបកស្រាយតាមពាក្យមួយៗទេ។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញយើងគោរពគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យ»។
លោក គល់ បញ្ញា នាយកប្រតិបត្តិនៃអង្គការឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោត ខុម ហ្វ្រែល បានថ្លែងថា បើទោះបីជាការបង្កើតសភា មិនគោរពខ្ជាប់ខ្ជួនទៅតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញក្តី វានៅតែ «ចម្រូងសម្រាស»។ លោកថ្លែងថា៖ «ខ្ញុំមិនអាចនិយាយថា វារំលោភបំពានលើរដ្ឋធម្មនុញ្ញទេ ប៉ុន្តែវាជាអ្វីដែលប៉ះពាល់ដល់ភាពស្របច្បាប់នៃសភា»។
លោក សុន ឆ័យ តំណាងរាស្រ្តគណបក្ស សង្គ្រោះជាតិ បានថ្លែងថា គណបក្សរបស់លោក ប្រកាន់ខ្ជាប់នឹងសេចក្តីសម្រេចរបស់ខ្លួន។ បើទោះបីជាលោកមិនអាចផ្តល់នូវភាពលម្អិតជាក់លាក់ក្តី លោកបានថ្លែងថា ប្រសិនបើសេចក្តីសម្រេចឆ្នាំ ២០០៣ «មិនច្បាស់» គ្រប់គ្រាន់នោះសេចក្តីសម្រេចឆ្នាំ ២០០៦ «លើកឡើងយ៉ាងច្បាស់ពីតម្រូវការឲ្យមានតំណាងរាស្រ្ត ១២០ រូបដើម្បីបង្កើតសភា»។
«ប្រហែល [លោក សម រង្ស៊ី] និយាយខុសឆ្នាំ»។
ទោះយ៉ាងណាក្តីនៅក្នុងសញ្ញាមួយដែលកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់គណបក្ស សង្គ្រោះជាតិជាលក្ខណៈអន្តរជាតិប្រហែលជាមិនទទួលបានផ្លែផ្កាទេ ពីព្រោះ រហូតមកដល់ពេលនេះ មិនមានរដ្ឋាភិបាលលោកខាងលិចណាធ្វើការថ្កោលទោសជាក់លាក់ចំពោះសភាកម្ពុជាទេ ចាប់តាំងពីការបង្កើតសភានេះតាំងពីថ្ងៃ ទី២៣ កញ្ញា មក។ នៅក្នុងសេចក្តីថ្លែងការណ៍មួយចេញនៅថ្ងៃនោះ សហភាពអឺរ៉ុបបានថ្លែងថា សភា «មិនអាចបម្រើគោលបំណងរបស់ខ្លួនដោយមិនមានការចូលរួមពីគណបក្សជាប់ឆ្នោតទាំងអស់បានទេ»។ ជាជាងការគាំទ្រការធ្វើពហិការរបស់គណបក្ស សង្គ្រោះជាតិ សហភាពអឺរ៉ុបបានអំពាវនាវឲ្យគណបក្សជាប់ឆ្នោត «សហការគ្នា»។
ស្ថានទូត អាមេរិក ក៏បានចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍ស្រដៀងគ្នាមួយផងដែរដោយសង្កត់ធ្ងន់ឲ្យមានការរួបរួមគ្នា។
លោក Erik Sidgwick នាយកប្រចាំប្រទេសរបស់ធនាគារ អភិវឌ្ឍន៍ អាស៊ី បានថ្លែងនៅក្នុងអ៊ីមែលមួយថា ធនាគារ «កំពុងតែធ្វើការប្រឹក្សាយោបល់ផ្ទៃក្នុងដើម្បីឆ្លើយតបសមស្រប» ទៅនឹងលិខិតរបស់លោក សម រង្ស៊ី។
ដោយឡែក លោក ស ខេង រដ្ឋមន្រ្តីក្រសួង មហាផ្ទៃ បានថ្លែងជាដដែលកាលពីថ្ងៃពុធថា គណបក្សប្រជាជន នៅតែចង់បន្តចរចាជាមួយគណបក្ស សង្គ្រោះជាតិ។ លោកថ្លែងនៅក្នុងសុន្ទរកថាថា៖ «យើងនៅតែបើកទ្វារចំហ [សម្រាប់ពួកគេ] ពីព្រោះយើងចង់ឃើញនូវការឯកភាពជាតិ។ យើងគួរតែអង្គុយជជែកគ្នា និងដោះស្រាយបញ្ហានៅក្នុងវិធីសមស្របមួយ»។៕ TK/PS
រាយការណ៍បន្ថែមដោយ វង្ស សុខេង
