.jpg)
ដើម្បីធ្វើឲ្យទំនាក់ទំនងមួយឈានដល់ការរាប់អានគ្នាដោយស្មោះត្រង់ទៅបាន ដំបូងត្រូវតែចាប់ផ្ដើមចេញពីការបើកចិត្ដចង់ស្គាល់ ចង់យល់ពីគ្នាទៅវិញទៅមក។ បើកាលណាគេមិនបើកចិត្ដសិក្សាពីគ្នាទៅវិញទៅមកទេ នោះគេនឹងនៅតែមិនអាចរាប់អានគ្នាដោយស្មោះត្រង់បានឡើយ។ ជាទូទៅរបាំងដែលឃាំងមិនឲ្យមនុស្សមកស្វែងយល់ពីគ្នាគឺភាពមានះ និងភាពអគតិដែលមាននៅក្នុងចិត្ដរបស់ពួកគេ។
ក្នុងសង្គមមួយមិនលែងឡើយតែងកើតមានបញ្ហា។ មូលហេតុនៃបញ្ហាសង្គម អាចកើតមកពីកត្តាខាងក្រៅ និងខាងក្នុង។ អត្ថបទនេះលើកតែពីកត្ដាខាងក្នុងប៉ុណ្ណោះ។
ការដែលប្រជាពលរដ្ឋយើងភាគច្រើនមិនសូវចូលចិត្ដបើកចិត្ដសិក្សាពីមនុស្សផងគ្នា មិនសូវបើកចិត្ដចង់យល់គ្នាជាជំហានដំបូងដែលរុញច្រានដល់ការមិនសូវអើពើស្វះស្វែងរកព័ត៌មានជុំវិញខ្លួន។ នេះជាកត្ដាខាងក្នុងដែលនាំឲ្យប្រជាពលរដ្ឋយើងជាទូទៅ ខ្វះចំណេះដឹងទូទៅអំពីបញ្ហាសង្គម។
កាលណាមិនសូវមានការយល់ដឹងពីបញ្ហាសង្គមនោះការចូលរួមរបស់ប្រជាពលរដ្ឋក្នុងរឿងនយោបាយក៏ធ្លាក់ទាបទៅតាមនោះដែរ។
ពេលដែលសង្គមប្រជាធិបតេយ្យទាមទារឲ្យមានការចូលរួមពីប្រជាពលរដ្ឋ តែបើប្រជាពលរដ្ឋមិនសូវអើពើចូលរួមនោះសង្គមនោះមុខជាលំបាកនឹងកសាងបាននូវមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃប្រជាធិតេយ្យដែលវាត្រូវតែកើតពីប្រជាពលរដ្ឋរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ និង ដើម្បីប្រជាពលរដ្ឋណាស់។ និយាយក្នុងបរិបទស្រុកខ្មែរ មូលហេតុមួយនៃការមិនសូវចូលរួមក្នុងរឿងនយោបាយរបស់ប្រជាពលរដ្ឋគឺគ្មានអ្វីផ្សេងក្រៅតែពីភាពមានះ និងភាពអគតិរបស់ប្រជាពលរដ្ឋយើងជាទូទៅឡើយ។
យោងតាមវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត មានះមានន័យថា សេចក្ដីប្រកាន់,ដំណើរប្រកាន់ខ្លួន, សេចក្ដីរឹងត្អឹង។ មានះសំដៅដល់ការប្រកាន់តែគំនិតខ្លួន។
ទោះជាគំនិតនោះខុសក្ដីត្រូវក្ដី អន់ក្ដី ល្អគ្រាន់បើក្ដី បើមនុស្សណាម្នាក់មានមានះហើយ នោះគេនឹងមិនផ្ដល់តម្លៃសូម្បីតែបន្តិច ចំពោះគំនិតយោបល់របស់អ្នកដទៃ។ បានសេចក្ដីថាមិនថាអ្នកដទៃខំពន្យល់ដោយទឹកចិត្តល្អស្មោះសចង់ឲ្យគេយល់ ឬធ្វើការរិះគន់គេក្នុងន័យស្ថាបនា ដោយចិត្តស្រឡាញ់រាប់អានស្មោះយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏មនុស្សដែលមានមានះ នឹងមិនបើកចិត្ដ មិនបន្ធូរចិត្ត មកស្ដាប់ហេតុផលដែលគេពន្យល់ និងមិនព្រមធ្វើការស្ទាបស្ទង់ដល់ដួងចិត្តរបស់បុគ្គលដែលនិយាយប្រាប់ខ្លួនឡើយ។ គេនៅតែរឹងត្អឹងប្រកាន់មាំថា គំនិតរបស់គេត្រូវ។
ទោះជាគំនិតនោះទៅមុខមិនរួចក្ដី ក៏គេនៅតែធ្មេចភ្នែកយកក្បាលជល់ជញ្ជាំង ធ្វើម្ដេចឲ្យតែឈ្នះចិត្ដអ្នកដទៃ តែដាច់ខាតគេមិនសារភាពថាខ្លួនគេខុស គេមិនសារភាពថាខ្លួនគេអន់ឡើយពីព្រោះគេខ្លាចអន់។
គេមិនដឹងទេថា មនុស្សអន់គឺមនុស្សដែលមិនទទួលស្គាល់កង្វះខាតរបស់ខ្លួនផ្ទុយទៅវិញគិតតែប្រឹងរិះរកវិធី កាយទម្លាក់ភាពអន់របស់ខ្លួនបោះទៅឲ្យអ្នកដទៃ។ មនុស្សមានះនៅតែប្រកាន់មាំ ថាគំនិតរបស់គេគ្រាន់បើជាងគំនិតរបស់អ្នកដទៃរហូត ឬ ទោះជាស្មើនឹងអ្នកដទៃ ក៏គេគិតថាអ្នកដទៃនៅផ្សេង ហើយខ្លួនគេនៅផ្សេងដែរ។ មានះកើតក្រោមទម្រង់ ៣ យ៉ាង។
ទី ១ គឺគេមានះថាអញប្រសើរជាងគេ។
ទី ២ អញស្មើគេ និងទី ៣ អញអន់ជាងគេ។
យោងតាមវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត ដដែល អគតិ គឺការពុំគួរប្រព្រឹត្ត,សេចក្ដីលម្អៀង។ សេចក្ដីលម្អៀង គឺការផ្អៀង ការទ្រេតជំហរ។ អគតិ ឬសេចក្ដីលម្អៀងមាន ៤ យ៉ាងគឺទី ១ លម្អៀងព្រោះស្រឡាញ់,ទី ២ លម្អៀងព្រោះស្អប់, ទី ៣ លម្អៀងព្រោះល្ងង់ និងទី ៤ លម្អៀងព្រោះខ្លាច។
លម្អៀងព្រោះស្រឡាញ់អ្វីមួយគឺមនុស្សម្នាក់បានធ្វើអ្វីមួយទាំងដឹងថា មិនសម មិនគប្បីប្រព្រឹត្ត មិនយុត្តិធម៌ដើម្បីឲ្យបុគ្គលដែលខ្លួនស្រឡាញ់បានចំណេញ។ លម្អៀងព្រោះស្អប់គឺមនុស្សម្នាក់បានធ្វើអ្វីមួយទាំងមិនសម មិនគប្បី មិនយុត្តិធម៌ ដើម្បីឲ្យតែខ្លួនឯង ឬអ្នកដទៃណាម្នាក់ទៀតបានចំណេញ ហើយឲ្យម្ខាងទៀតខូចប្រយោជន៍ដោយសារតែស្អប់គេពេក។
លម្អៀងព្រោះល្ងិតល្ងង់គ្មានសមត្ថភាពគឺមនុស្សម្នាក់បានធ្វើអ្វីមួយទាំងមិនសមរម្យមិនគួរគប្បីប្រព្រឹត្តទៅលើជនដទៃ ឲ្យគេទទួលរងទុក្ខទោសដោយអយុត្តិធម៌។ ចំណែកឯលម្អៀងព្រោះខ្លាច (ខ្លាចអំណាច ឬខ្លាចចិត្តអ្នកដទៃ) គឺមនុស្សម្នាក់បានធ្វើឲ្យអ្វីមួយទាំងមិនគួរគប្បីប្រព្រឹត្តធ្វើឱ្យនរណាម្នាក់រងនូវភាពអយុត្តិធម៌ហើយខ្លួន ឬអ្នកដទៃណាម្នាក់ទៀតបែរជាបានចំណេញពីការខាតបង់នោះ។ ដូច្នេះអគតិគឺការផ្អៀងទៅរកអ្វីមួយ ឬនរណាម្នាក់ដោយប្រាសចាកភាពត្រឹមត្រូវ។
ជារួមមានះ គឺចិត្តប្រកាន់តែគំនិតរបស់ខ្លួនរហូតដោយមិនទទួលយកគំនិត មិនខ្វល់ចង់យល់ចិត្តអ្នកដទៃ ហើយជាទូទៅតែងមើលងាយ តែងមើលស្រាលគំនិតរបស់អ្នកដទៃគឺគេមិនថ្លឹងថ្លែងខុសត្រូវថាយ៉ាងណាៗមិនខ្វល់ថា អ្នកដែលខ្លួននិយាយជាមួយជានរណាឡើយគឺគេដឹងតែពីប្រកាន់តែគំនិតខ្លួនថា ត្រូវរហូត។ ទស្សនវិទូក្រិកលោក ប្លាតុង បានពោលថា «បើទោះជាអ្នកច្បាស់លាស់លើអ្វីមួយយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏អ្នកគួរតែទុកចន្លោះមួយភាគ សម្រាប់កំហុសណាមួយដែលនឹងអាចកើតមានដែរ»។
ចំណែកឯ អគតិគឺសភាពចិត្តដែលបានគិតគូរពិចារណាដឹងល្អដឹងអាក្រក់ខ្លះដែរ ប៉ុន្តែដោយអំណាចនៃអធម៌ធ្វើឲ្យចិត្តរបស់គេលម្អៀងទ្រេតទៅម្ខាង ឈរមិនស្មើ មិនត្រង់ និងមិនយុត្តិធម៌។
ហេតុអ្វីមានះបំផ្លាញខ្លួន និងហេតុអ្វីអគតិបំផ្លាញជាតិ? ធម៌ទាំង ២ នេះជាធម៌ដែលតែងកើតមានក្នុងចិត្តរបស់មនុស្សល្ងង់ និងមនុស្សអាត្មានិយមទាំងឡាយ។ ត្រង់បុគ្គលម្នាក់ណាល្ងិតល្ងង់កម្រិតណា ឬអាត្មានិយមខ្លាំង ឬស្រាលយ៉ាងណាសូមពិចារណាទៅតាមការប្រព្រឹត្ដរបស់បុគ្គលនីមួយៗនោះចុះ។ ប្រសិនបើភាពមានះ និងអគតិចម្រើនខ្លាំងក្លាក្នុងចិត្តមនុស្សខ្មែរនោះសង្គមយើងលំបាកនឹងរីកចម្រើនណាស់។ បើមនុស្សភាគច្រើនក្នុងសង្គមសម្បូរភាពមានះ និងអគតិ សួរថា តើនរណាស្ដាប់នរណា?
នរណាយល់នរណា? នរណាធ្វើតាមនរណា? និងតើនរណាជាអ្នកកំណត់ថានរណាមួយល្អ នរណាមួយអាក្រក់? នរណាខុស នរណាត្រូវ បើម្នាក់ៗមានះរឹងត្អឹងប្រកាន់តែគំនិតខ្លួន? តើឲ្យសង្គមរីកចម្រើនដោយរបៀបណាពេលដែលមនុស្សក្នុងសង្គមភាគច្រើនពោរពេញដោយមានះ និងអាត្មានិយមដោយអំណាចនៃអគតិ?
ពេលដែលប្រជាពលរដ្ឋជាទូទៅមានះប្រកាន់តែគំនិតខ្លួនឯង មិនទទួលយកព័ត៌មានផ្សេងៗមកគិតពិចារណាប្រកាន់អគតិដោយលម្អៀង ចំពោះអ្នកនយោបាយនោះគេនឹងមិនស្ដាប់ការពន្យល់របស់អ្នកនយោបាយណាម្នាក់សោះឡើយ។ មិនថាអ្នកនយោបាយរូបណាល្អ ឬអាក្រក់ឡើយក៏គេដាក់ស្លាកឲ្យតែមួយថា “អាណាក៏ដូចអាណា” ហើយនរណាក៏គេមិនខ្ចីស្ដាប់ដែរ។ បែបនេះសួរថា តើនេះជាគ្រោះថ្នាក់ចំពោះប្រជាពលរដ្ឋដែរឬទេ? តើនេះជាគ្រោះថ្នាក់ចំពោះជាតិដែរឬទេ? ទាំងអ្នកនយោបាយទូទៅទាំងប្រជាពលរដ្ឋភាគច្រើនសុទ្ធតែមានបញ្ហាដោយភាពមានះ និងអគតិលែងចេះស្ដាប់គ្នាលែងចេះស្វែងយល់ពីគ្នាគិតតែពីលាបពណ៌គ្នា ដោយភាពសម្អប់ធ្វើឲ្យខ្មែរលែងចេះនិយាយស្ដាប់គ្នាបានហើយមើលមុខគ្នាក្នុងភាពជាសត្រូវ។
ភាពមានះ និងអគតិ ពិតជាបំផ្លិចបំផ្លាញសង្គមជាតិយើងខ្លាំងណាស់។ ពេលដែលប្រជាពលរដ្ឋយើងភ្ញាក់រឭក ហើយនាំគ្នាបែរមកលាងជម្រះនូវធាតុអាក្រក់ទាំង ២ នេះចេញពីសន្ដានចិត្ដនោះខ្មែរពិតជាអាចកសាងប្រជាធិបតេយ្យបានជាក់ជាពុំខាន។
សូមប្រឹងប្រែងចូលរួមដោះស្រាយបញ្ហាមានះ និងអគតិទាំងអស់គ្នា។ ពន្លឺនៃសេរីភាពពិត និងការរីកចម្រើនពិតប្រាកដដែលជាផលនៃសង្គមប្រជាធិបតេយ្យនឹងមិនអាចកើតមានចំពោះប្រទេសយើងបានឡើយល្គឹកណាប្រពលរដ្ឋភាគច្រើនរបស់យើងនៅតែពោរពេញដោយភាពមានះ និងអគតិបែបនេះ៕
ពិ សិដ្ឋ, អ៊ីមែលៈ khm3rangkor@gmail.com
