.jpg)
ប៉ូលិសបាញ់ទឹកទៅលើហ្វូងបាតុករក្នុងអំឡុងការតវ៉ាប្រឆាំងលោក Sebastian Pinera។ AFP
កាលពីថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ ទី ១៩ ខែវិច្ឆិកា ប្រមុខប៉ូលិសស៊ីលី លោក Mario Rozas បានលាលែងពីតំណែង ក្រោយពីមន្ត្រីរបស់លោកបានបាញ់សម្លាប់ក្មេងជំទង់ ២ នាក់ នៅក្នុងហ្វូងមនុស្សតវ៉ាទាមទារឱ្យលោកប្រធានាធិបតី Sebastian Pinera លាលែងពីតំណែង។
ប៉ូលិសបានបាញ់ឧស្ម័នបង្ហូរទឹកភ្នែក និងបាញ់ទឹក ដើម្បីរារាំងក្រុមអ្នកតវ៉ាប្រហែល ៥០០ នាក់ ដែលកំពុងដើរសំដៅទៅកាន់វិមានប្រធានាធិបតី Moneda។
ក្រុមបាតុករបានបិទច្រកផ្លូវធំ Alameda នៅជិតវិមានប្រធានាធិបតីប្រហែល ២ ម៉ោង ដោយធ្វើឱ្យអ្នកដំណើរតាមដងផ្លូវនោះ រងផលប៉ះពាល់ដោយឧស្ម័នបង្ហូរទឹកភ្នែក។ ទោះបីជាការចាប់ផ្តើមដោយសន្តិវិធីក៏ដោយ ក៏ការតវ៉ាបានប្រែទៅជាហិង្សា នៅពេលក្រុមបាតុករជាច្រើនបានដុតវិហារ ២ នៅ Santiago។
ការតវ៉ានេះ បានកើតឡើង ៣ សប្តាហ៍ បន្ទាប់ពីប្រជាជនស៊ីលីបានបោះឆ្នោតក្នុងការធ្វើប្រជាមតិ ដើម្បីទាមទារផ្លាស់ប្តូររដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដែលមានចាប់តាំងពីរបបផ្តាច់ការឆ្នាំ ១៩៧៣-១៩៩០ របស់លោក Augusto Pinochet។ លោក Augusto Pinochet បានស្តីបន្ទោសចំពោះភាពមិនស្មើគ្នា នៃប្រទេសអាមេរិកខាងត្បូង។ ការធ្វើប្រជាមតិនេះ គឺជាតម្រូវការដ៏សំខាន់មួយ បន្ទាប់ពីបាតុកម្មជាច្រើនខែ ដែលបណ្តាលឱ្យមនុស្សស្លាប់ជាង ៣០ នាក់ បានផ្ទុះឡើងនៅក្នុងខែតុលា ឆ្នាំ ២០១៩។ ការធ្វើបាតុកម្មនេះ ដំបូងឡើយប្រឆាំងនឹងការដំឡើងថ្លៃដឹកជញ្ជូនសាធារណៈ ប៉ុន្តែភ្លាមៗនោះ បានក្លាយជាកំហឹងយ៉ាងខ្លាំង ចំពោះវិសមភាពសង្គម។
លោក Sebastian Pinera ប្រធានាធិបតីប្រទេសស៊ីលី កាលពីខែតុលា ឆ្នាំ ២០១៩ បាននិយាយថា លោកនឹងមិនលាលែងពីតំណែងទេ ទោះបីជាមានការតវ៉ាប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលក៏ដោយ។
ដោយឡែករដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងមហាផ្ទៃ ប្រទេសស៊ីលី លោក Victor Perez បានលាលែងពីតំណែងកាលពីដើមខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំនេះ បន្ទាប់ពីរដ្ឋសភាបានអនុម័តការចោទប្រកាន់រដ្ឋធម្មនុញ្ញប្រឆាំងនឹងរូបលោក ជុំវិញការដោះស្រាយរបស់ប៉ូលិសទៅលើការតវ៉ា បន្ទាប់ពីការតវ៉ាត្រូវបានអង្គការសិទ្ធិមនុស្សថ្កោលទោសយ៉ាងខ្លាំង។
ការធ្វើប្រជាមតិរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់ប្រទេសស៊ីលី កាលពីខែតុលា គឺជាការបោះឆ្នោតដ៏សំខាន់បំផុតរបស់ខ្លួនចាប់តាំងពីប្រទេសនេះ បានផ្លាស់ប្តូរទៅរកលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យក្នុងឆ្នាំ ១៩៨៩។ នៅមុនការធ្វើប្រជាមតិថ្ងៃទី ២៥ ខែតុលា ការស្ទង់មតិបានបង្ហាញថា ប្រជាជនស៊ីលីភាគច្រើនចង់បានរដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មី។ អ្នកបោះឆ្នោតស៊ីលី នឹងទៅបោះឆ្នោតម្តងទៀតនៅខែមេសា ឆ្នាំក្រោយ ដើម្បីជ្រើសរើសសមាជិកនៃស្ថាប័នថ្មីនោះ។
ទោះយ៉ាងណាក៏ដោយ នេះជាការពិតដែលថា ជនជាតិភាគតិចមួយចំនួន ប្រឆាំងនឹងការផ្លាស់ប្តូររដ្ឋធម្មនុញ្ញត្រូវបានប្រមូលផ្តុំក្នុងចំណោមឥស្សរជននយោបាយ និងសេដ្ឋកិច្ច។ របាយការណ៍បានបង្ហាញថា តំបន់ដែលមានជាងគេបំផុតទាំង ៣ នៃទីក្រុង Lo Barnechea Las Condes និង Vitacura ដែលអ្នកបោះឆ្នោតភាគច្រើនប្រឆាំងនឹងកំណែទម្រង់រដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះ។
លទ្ធផលនេះ បានពង្រឹងនូវការពិត ២ ដែលប្រទេសស៊ីលី ជាសង្គមមួយ ដែលមិនស្មើគ្នាបំផុតនៅអាមេរិកឡាទីន។ ទោះយ៉ាងណា ការធ្វើប្រជាមតិរដ្ឋធម្មនុញ្ញ គឺជាដំណោះស្រាយរបស់ស្ថាប័ន ដែលដឹកនាំដោយមេដឹកនាំនយោបាយរបស់ប្រទេសស៊ីលី ដើម្បីរម្ងាប់ភាពវឹកវរ ដែលបានផ្ទុះឡើងក្នុងខែតុលា ឆ្នាំ ២០១៩។
ទោះបីការតវ៉ាទាំងនោះ បានចាប់ផ្តើមដោយសារតែការដំឡើងតម្លៃរថភ្លើងក្រោមដីនៅ Santiago Metro ក៏ដោយ ក៏ការតវ៉ានេះ បានក្លាយជាការប្រឆាំងដែលទាមទារឱ្យមានការកែទម្រង់រចនាសម្ព័ន្ធ ដែលឈានដល់កម្រិតមួយ ដែលអាចទទួលយកបាន។ ការតវ៉ានេះ ជាការបះបោរស៊ីវិលធំបំផុត និងមានឥទ្ធិពលបំផុតនៅក្នុងប្រទេសស៊ីលី ចាប់តាំងពីការបញ្ចប់នៃរបបផ្តាច់ការយោធារបស់លោក Augusto Pinochet កាលពីជាង ៣ ទសវត្សរ៍មុន។
ប្រជាជនស៊ីលីជាច្រើន ចង់បានរដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មី ទោះបីជាមានការផ្លាស់ប្តូរសំខាន់ៗដូចជា ការរួមបញ្ចូលទាំងការស្តារអំណាចរបស់ប្រធានាធិបតី ដើម្បីដកមេបញ្ជាការនៃកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធ និងប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតដែលមានសមាមាត្រ ក៏មិនទទួលបានការយល់ស្របពីប្រជាជនឡើយ។
រដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់ប្រទេសស៊ីលី បច្ចុប្បន្នត្រូវបានរៀបចំឡើងដើម្បីរក្សាស្ថានភាពដដែលមិនមែនដើម្បីដោះស្រាយទំនាស់សង្គម និងរកវិធីដើម្បីឆ្លើយតបនឹងតម្រូវការពីសង្គមស៊ីវិលឡើយ។ ដូច្នេះការផ្លាស់ប្តូររដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះ បានបង្ហាញថា មានសារប្រយោជន៍សម្រាប់រដ្ឋាភិបាលក្នុងការរក្សាស្ថិរភាពនយោបាយ បន្ទាប់ពីការផ្លាស់ប្តូរការគ្រប់គ្រងតាមច្បាប់ Pinochet (ច្បាប់បង្កើតឡើង ក្នុងអំឡុងលោក Augusto Pinochet កាន់អំណាច)។
អ្នករិះគន់មួយចំនួនបានចង្អុលបង្ហាញថា ដំណើរការនេះ នឹងបង្កើតភាពមិនប្រាកដប្រជាផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចហើយវាអាចនឹងបរាជ័យក្នុងការឆ្លើយតបទៅនឹងការរំពឹងខ្ពស់របស់អ្នកបោះឆ្នោត។
កាលពីជាង ៣០ ឆ្នាំមុនប្រទេសស៊ីលី បានបង្កើតប្រវត្តិសាស្ត្រដោយការផ្តួលរំលំរបបផ្តាច់ការក្នុងការធ្វើប្រជាមតិមួយ ដែលក្នុងនោះ ពលរដ្ឋបានសម្រេចចិត្តផ្លាស់ប្តូរទៅរកលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។
ប្រទេសស៊ីលី អាចនឹងបង្កើតប្រវត្តិសាស្រ្តម្តងទៀតនៅឆ្នាំ ២០២១ ដោយសរសេររដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មី ជាជាងរារាំងដល់ការដោះស្រាយជម្លោះសង្គម និងអាចទទួលសម្ពាធពីសង្គមស៊ីវិល។ ការគាំទ្រការបោះឆ្នោតរដ្ឋធម្មនុញ្ញកាលពីខែមុនបង្ហាញថា ពលរដ្ឋស៊ីលីកំពុងប្រើប្រាស់យន្តការប្រជាធិបតេយ្យ ដើម្បីទាមទារសង្គមដែលពួកគេចង់រស់នៅ៕
