ផែនការហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធយក្ស ដែលចំណាយពេលអស់ ២៥ ឆ្នាំ នៅទីបំផុតចាប់ផ្ដើមចេញជារូបរាងហើយ។ ខ្សែរថភ្លើងប្រវែង ៥២៣ គីឡូម៉ែត្រ ដែលតភ្ជាប់រវាងប្រទេសចិន ប្រទេសកៀហ្ស៊ីស៊ីស្ថាន និងប្រទេសអ៊ូសបេគីស្ថាន នឹងផ្ដើមសាងសង់នៅឆ្នាំក្រោយ។
ប្រធានាធិបតីប្រទេសកៀហ្ស៊ីស៊ីស្ថាន លោក Sadyr Japarov បានលើកឡើងថា ក្រោយសាងសង់រួច ផ្លូវរថភ្លើង នឹងនាំមកនូវផលចំណេញខាងសេដ្ឋកិច្ចដ៏ធំសម្បើមទៅកាន់តំបន់ ដោយតភ្ជាប់រវាងតំបន់អឺរ៉ុប មជ្ឈិមបូព៌ា និងភាគខាងកើតប្រទេសចិន។
អ្នកវិភាគបាននិយាយថា ផ្លូវរថភ្លើងនេះនឹងនាំឱ្យសេដ្ឋកិច្ចរីកចម្រើនយ៉ាងខ្លាំងជាមិនខាន តែក៏អាចបង្កឱ្យមានការប្រកួតប្រជែងខាងផ្នែកភូមិសាស្ត្រនយោបាយរវាងចិន រុស្ស៊ី និងសហរដ្ឋអាមេរិក ដែលសុទ្ធតែជាប្រទេសស្ថិតនៅភាគខាងលិចឆ្ងាយពីចិន គឺក្រុងខាសហ្គារ៍ (Kashgar) របស់ទីក្រុងស៊ីនជាំង (Xinjiang) ដែលស្ថិតនៅកណ្ដាលជួរភ្នំខ្ពស់បំផុត ១ របស់ពិភពលោក និងវាលខ្សាច់ដ៏ធំបំផុត និងជាទីក្រុង ដែលគេសរសើរជាយូរមកថា ជាស៊ីនជិនខាងលិចទៀតផង។
បន្ទាប់ពីចំណាយពេលអស់ជាច្រើនឆ្នាំ ការពិភាក្សាអំពីការអភិវឌ្ឍរបស់តំបន់នេះ បានលេចចេញជាថ្មីនៅលើអ៊ីនធឺណិតរបស់ចិន កាលពីសប្តាហ៍មុន បន្ទាប់ពីមានការប្រកាសពីការបើកដំណើរការផ្លូវដែកចិន-កៀហ្ស៊ីស៊ីស្ថាន-អ៊ូសបេគីស្ថាន (CKU) ដែលជាផ្លូវតភ្ជាប់ប្រវែង ៥២៣ គ.ម ចាប់ផ្តើមពីទីក្រុងខាសហ្គារ៍។
ប៉ុន្តែភាពយឺតយ៉ាវក្នុងការអភិវឌ្ឍនេះ បានឆ្លុះបញ្ចាំងពីបញ្ហាប្រឈមមួយចំនួន រួមទាំងការប្រឆាំងរុស្ស៊ីចំពោះការពង្រីកឥទ្ធិពលរបស់ចិននៅអាស៊ីកណ្តាល និងនយោបាយផ្ទៃក្នុងដ៏រញ៉េរញ៉ៃនៅកៀហ្ស៊ីស៊ីស្ថាន។
ប្រធានាធិបតីកៀហ្ស៊ីស៊ីស្ថាន លោក Japarov បាននិយាយកាលពីថ្ងៃទី ៣០ ខែឧសភាថា ការសាងសង់នឹងចាប់ផ្តើមក្នុងឆ្នាំ ២០២៣ នៅពេលដែលការសិក្សាអំពីលទ្ធភាពត្រូវបានបញ្ចប់។ នេះបើយោងតាមទីភ្នាក់ងារព័ត៌មាន Kyrgyz media 24.kg ។ ១០ ថ្ងៃមុននេះ នាយករដ្ឋមន្ត្រីរបស់ប្រទេសដដែលនេះលោក Akylbek Japarov បានប្រាប់ថា ការសាងសង់នឹងចាប់ដំណើរការនៅរដូវស្លឹកឈើជ្រុះនេះ។
ជាមួយគ្នានេះដែរ លោក Shavkat Mirziyoyev ប្រធានាធិបតីអ៊ូសបេគីស្ថាន ក៏បានបញ្ជាក់អះអាងកាលពីមុនថា ការសាងសង់នឹងលេចចេញជារូបរាងក្នុងពេលឆាប់ៗនេះ។
ប្រទេសចិន កៀហ្ស៊ីស៊ីស្ថាន និងអ៊ូសបេគីស្ថាន បានចុះហត្ថលេខាលើអនុស្សរណៈនៃការយោគយល់គ្នាលើផ្លូវដែកក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៧។ បន្ទាប់ពីជម្លោះជាច្រើនឆ្នាំ របកគំហើញថ្មីៗនេះ បានចង្អុលបង្ហាញពីឥទ្ធិពលដ៏សំខាន់ ដែលរុស្ស៊ីមានលើគម្រោងនេះ ទោះបីជាមិនមានការចូលរួមដោយផ្ទាល់ក៏ដោយ។
លោក Japarov បានលើកឡើង កាលពីខែមុនយ៉ាងដូច្នេះថា៖ «ជាការពិត យើងបានព្យាយាមដើម្បីសាងសង់វាអស់រយៈពេល ២០ ឆ្នាំមកហើយ។ ប៉ុន្តែគម្រោងនេះ មិនបានចាប់ផ្តើមទាល់តែសោះ។ គ្មាននរណាម្នាក់អាចពន្យល់ដល់រុស្ស៊ីថា យើងត្រូវការផ្លូវដែកនេះ ដូចយើងត្រូវការទឹកអ៊ីចឹងដែរ។ ថ្មីៗនេះ នៅក្នុងកិច្ចប្រជុំកំពូលរបស់អង្គការសន្ធិសញ្ញាសន្តិសុខរួម ខ្ញុំបាននិយាយរយៈពេលកន្លះម៉ោងលើប្រធានបទនេះជាមួយលោក ពូទីន។ នៅទីបំផុត គាត់បានដឹងថា ផ្លូវរថភ្លើងនេះ គឺជាតម្រូវការដ៏ចាំបាច់បំផុត ហើយបាននិយាយថា គាត់គ្មានបញ្ហានោះទេ។ គាត់បានប្រាប់ថា ប្រសិនបើអ្នកត្រូវការ អ៊ីចឹងសាងសង់វាចុះ»។
ក្រុមអ្នកជំនាញបាននិយាយថា ការប្រឆាំងរបស់ប្រទេសរុស្ស៊ី ចំពោះការសាងសង់ផ្លូវដែក គឺជាហេតុផលគួរយល់បាន ខណៈដែលប្រទេសនេះសង្ឃឹម ក្នុងការរក្សាឥទ្ធិពលនយោបាយ និងសេដ្ឋកិច្ចរបស់ខ្លួននៅតំបន់អាស៊ីកណ្តាល ដែលជាកន្លែងភូមិសាស្ត្រនយោបាយរបស់ខ្លួន។ រុស្ស៊ីតែងតែមើលឃើញអតីតរដ្ឋសហភាពសូវៀតជាផ្នែកនៃឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួន។
ខ្សែរថភ្លើងថ្មីនេះទៀតសោត ក៏នឹងផ្តល់នូវជម្រើសលឿន និងថោកជាង សម្រាប់ផ្លូវរថភ្លើងបច្ចុប្បន្ន ដែលភ្ជាប់ពីចិនទៅអឺរ៉ុប (China-Europe Railway Express) ដែលភាគច្រើនត្រូវធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់ប្រទេសរុស្ស៊ី។ គេបានប៉ាន់ប្រមាណថា ខ្សែរថភ្លើងនេះនឹងកាត់បន្ថយការធ្វើដំណើរដឹកទំនិញរវាងប្រទេសចិន និងអឺរ៉ុបចំនួន ៩០០ គ.ម ស្មើនឹងរយៈពេល ៨ ថ្ងៃនៃការដឹកជញ្ជូន។
លោក Pan Guang ដែលជានាយកមជ្ឈមណ្ឌលសិក្សារបស់អង្គការសហប្រតិបត្តិការសៀងហៃនៅបណ្ឌិត្យសភាវិទ្យាសាស្ត្រសង្គមសៀងហៃ បានលើកឡើងថា៖ «តាមបែបសេដ្ឋកិច្ចផ្លូវដែក CKU ទំនងជាកាត់បន្ថយប្រាក់ចំណូលឆ្លងកាត់របស់រុស្ស៊ីយ៉ាងខ្លាំង។ តាមទស្សននយោបាយ រុស្ស៊ីតែងតែមើលឃើញអតីតរដ្ឋសហភាពសូវៀតជាផ្នែកនៃឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួន ដូច្នេះហើយរុស្ស៊ីតែងតែនិយាយប្រាប់ទៅប្រទេសចិនថា ខ្លួនសង្ឃឹមថា ចិននឹងមិនជំនួសតួនាទីរបស់ខ្លួននៅតំបន់អាស៊ីកណ្តាលទេ ខណៈដែលចិនក៏បាន និងកំពុងធ្វើសកម្មភាពយ៉ាងប្រុងប្រយ័ត្នដែរ»។
អ្នកជំនាញបាននិយាយថា៖ «ភាពឯកោរបស់រុស្ស៊ីកាន់តែកើនខ្លាំងឡើង បន្ទាប់ពីការលុកលុយរបស់ខ្លួនលើប្រទេសជិតខាងអ៊ុយក្រែន ហើយរុស្ស៊ីប្រហែលជាត្រូវប្រកាន់ជំហរទន់ភ្លន់លើបញ្ហានេះ។ រុស្ស៊ីមានជម្រើសតិចជាងមុន។ ពួកគេអាចនឹងពឹងផ្អែកកាន់តែខ្លាំងទៅលើប្រទេសចិន។ ពួកគេត្រូវតែធ្វើបែបនេះ ក៏ព្រោះសន្លឹកបៀ ដែលពួកគេកាន់នៅក្នុងដៃ គឺតូចជាង»។
លោក Zhu Yongbiao សាស្ត្រាចារ្យផ្នែកទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិនៅសាកលវិទ្យាល័យ Lanzhou បាននិយាយថា៖ «ឧបសគ្គចម្បង ១ គឺប្រទេសកៀហ្ស៊ីស៊ីស្ថាន ដែលបានពឹងផ្អែកលើប្រទេសរុស្ស៊ី ជាយូរមកហើយនោះ ដោយផែនការរបស់កៀហ្ស៊ីស៊ីស្ថាន សម្រាប់ការអភិវឌ្ឍរបស់ប្រទេស មិនស្របនឹងគម្រោងថ្មីនេះទេ ពីព្រោះប្រទេសនេះចង់អភិវឌ្ឍផ្លូវខាងជើងទៅខាងត្បូង ខណៈពេលដែលផ្លូវដែក CKU គឺជួយសម្រួលការដឹកជញ្ជូនខាងកើត និងខាងលិចវិញ»។
លោកបានបន្ថែមថា៖ «ទន្ទឹមនឹងនោះ ប្រទេសនេះមានជម្លោះប្រវត្តិសាស្ត្រជាមួយអ៊ូសបេគីស្ថានផងដែរ ទាក់ទិននឹងការផ្តល់មូលនិធិ និងរង្វាស់ផ្លូវមួយណា ដែលត្រូវប្រើជាមួយនឹងប្រទេសចិន»។
ចាប់តាំងពីចិនបានចាប់ផ្តើមនូវគំនិត «Belt and Road Initiative» (ផ្លូវមួយខ្សែក្រវាត់មួយ) ក្នុងឆ្នាំ ២០១៣ តំបន់ស៊ីនជាំង និងអាស៊ីកណ្តាលតែងតែសង្ឃឹមថា សេដ្ឋកិច្ចរបស់ខ្លួននឹងមានភាពរីកចម្រើនកាន់តែខ្លាំង ដោយសារទីតាំងនៅចំកណ្តាលរបស់ពួកគេនៅលើផ្លូវសូត្រថ្មីនេះ។
អ្នកជំនាញបាននិយាយថា ដោយសារតែផែនការផ្លូវមួយខ្សែក្រវាត់មួយទទួលបរាជ័យក្នុងការពង្រឹងសក្តានុពលរបស់ខ្លួនក្នុងតំបន់។ ជំនួសឱ្យការក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌលពាណិជ្ជកម្ម និងផលិតកម្ម ដែលភ្ជាប់ដោយបណ្តាញផ្លូវថ្នល់ និងផ្លូវដែកប្រទសនេះ ប្រើតំបន់ស៊ីនជាំងភាគខាងត្បូងធ្វើជាសេដ្ឋកិច្ចកសិកម្មវិញ ប៉ុន្ដែត្រូវបានកម្រិតបន្ថែមទៀត ដោយសារតែការតវ៉ាជាអន្តរជាតិអំពីការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សលើប្រជាជនអ៊ុយហ្គ័រនៅក្នុងតំបន់។
ជាមួយគ្នានេះ អ្នកជំនាញលើកឡើងទៀតថា ការបង្កើននូវការតភ្ជាប់នេះនឹងពង្រឹងឥទ្ធិពលរបស់ប្រទេសចិន ក្នុងតំបន់ ហើយតម្លៃភូមិសាស្ត្រនយោបាយរបស់វាទំនងជាកើនឡើងជាមួយនឹងតំណភ្ជាប់កាន់តែច្រើនទៅកាន់ប្រទេសអ៊ូសបេគីស្ថាន ដែលមានព្រំប្រទល់ជាប់ជាមួយប្រទេសតួកម៉េនីស្ថាន និងសមុទ្រ Caspian ផ្លូវដែកនេះអាចផ្តល់ឱ្យចិននូវការដឹកជញ្ជូនតាមផ្លូវដែកដោយផ្ទាល់ទៅកាន់មជ្ឈិមបូព៌ា តាមរយៈច្រករបៀងដឹកជញ្ជូនអន្តរជាតិខាងជើង-ខាងត្បូង៕