កាលពីសប្ដាហ៍មុន ទីភ្នាក់ងារថាមពលបរមាណូអន្តរជាតិ (IAEA) របស់អង្គការសហប្រជាជាតិ (UN) បានធ្វើការព្រមានអំពីការបាញ់ផ្លោង នៅបរិវេណនៃរោងចក្រថាមពលនុយក្លេអ៊ែរហ្សាប៉ូរីសហ៊ី (Zaporizhzhia) របស់អ៊ុយក្រែន ដែលគ្រប់គ្រងដោយកងទ័ពរុស្ស៊ី ដោយនិយាយថា ស្ថានភាពបច្ចុប្បន្ន មានហានិភ័យខ្ពស់ ហើយអាចនាំឱ្យកើត «គ្រោះមហន្តរាយនុយក្លេអ៊ែរ»។
ការបាញ់ផ្លោង កើតឡើងជាបន្តបន្ទាប់គ្នា តាំងចុងសប្ដាហ៍មុននៃដើមខែនេះ ខណៈភាគីជម្លោះទាំងសងខាង បានចោទគ្នាទៅវិញទៅមកថា ជា «ភេរវករនុយក្លេអ៊ែរ» ស្របពេលដែលទីភ្នាក់ងារ IAEA ស្នើសុំចូលត្រួតពិនិត្យមើលការខូចខាត ដោយសារតែការបាញ់ផ្លោង។
ខណៈក្រុងម៉ូស្គូចោទក្រុងកៀវថា ធ្វើការវាយប្រហារ ហើយទម្លាក់កំហុសលើខ្លួន មន្ត្រីលោកខាងលិច និងអ៊ុយក្រែននិយាយថា រុស្ស៊ីកំពុងប្រើប្រាស់រោងចក្រនុយក្លេអ៊ែរធំបំផុត នៅអឺរ៉ុបនេះ ធ្វើជាបន្ទាយ ដើម្បីការពារកងទ័ពរបស់ខ្លួន ដោយគិតថា អ៊ុយក្រែន នឹងមិនបាញ់តបតវិញ ហើយប្រថុយនឹងវិបត្តិទេ។
ទន្ទឹមនឹងការព្រមានរបស់អ្នកឃ្លាំមើលនុយក្លេអ៊ែរ អភិបាលក្រុងហ្សាប៉ូរីសហ៊ី និយាយកាលពីថ្ងៃអាទិត្យថា មហន្តរាយពីរោងចក្រហ្សាប៉ូរីសហ៊ី ដែលផ្គត់ផ្គង់តម្រូវការថាមពលរបស់អ៊ុយក្រែនជាង ២០% «កំពុងកើនឡើងជារៀងរាល់ថ្ងៃ»។
រោងចក្រនុយក្លេអ៊ែរហ្សាប៉ូរីសហ៊ី ស្ថិតនៅតាមបណ្ដោយទន្លេនីប្រូ ឬនីប៉ឺ (Dnipro/ Dnieper) ក្នុងក្រុងហ្សាប៉ូរីសហ៊ី នៅភាគអាគ្នេយ៍អ៊ុយក្រែន ជាប់តំបន់ដុនបាស ដែលរុស្ស៊ីធ្វើការឈ្លានពានក្រោមពាក្យថា «រំដោះប្រជាជន» របស់ខ្លួន ដែលត្រូវបានធ្វើទុក្ខបុកម្នេញ។
ទោះស្ថិតក្រោមការត្រួតត្រារបស់កងទ័ពរុស្ស៊ី នៅដើមខែមីនាក្ដី ក៏រោងចក្រដែលបំពាក់ដោយម៉ាស៊ីនរ៉េអាក់ទ័រចំនួន ៦ នេះ នៅតែដំណើរការធម្មតា ដោយមានបុគ្គលិកជនជាតិអ៊ុយក្រែនចូលធ្វើការរាល់ថ្ងៃ។ គិតត្រឹមចុងខែកក្កដា មានតែរ៉េអាក់ទ័រចំនួន ២ ប៉ុណ្ណោះ ដែលកំពុងប្រតិបត្តិការ។
ហានិភ័យណា ១ កើតឡើងនៅរោងចក្រហ្សាប៉ូរីសហ៊ី ធ្វើឱ្យគេនឹកឃើញដល់មហន្តរាយនៃរោងចក្រនុយក្លេអ៊ែរឈើណូប៊ីល (Chernobyl) ក្នុងឆ្នាំ ១៩៨៦ ដែលអ៊ុយក្រែន ស្ថិតក្នុងសហភាពសូវៀត។ មហន្តរាយពេលនោះ ធ្វើឱ្យលេចសាយភាយសារធាតុវិទ្យុសកម្មពាសពេញអឺរ៉ុប និងត្រូវជម្លៀសប្រជាជនប្រមាណជាង ៣៥ ម៉ឺននាក់។
រោងចក្រហ្សាប៉ូរីសហ៊ី នៅចម្ងាយតែជាង ៥០០ គីឡូម៉ែត្រប៉ុណ្ណោះពីរោងចក្រឈើណូប៊ីល។ ខណៈការវាយប្រហារលើរោងចក្រនេះ ធ្វើឡើងជាបន្តបន្ទាប់គ្នា នៅសប្ដាហ៍មុន លោក Rafael Mariano Grossi អគ្គនាយក IAEA ពិពណ៌នាស្ថានការណ៍នេះថា «ទៅហួសពីការគ្រប់គ្រង»។ លោកនិយាយថា៖ «រាល់គោលការណ៍សុវត្ថិភាពនុយក្លេអ៊ែរ ត្រូវបានរំលោភបំពាន។ អ្វីដែលជាប់ពាក់ព័ន្ធ គឺធ្ងន់ធ្ងរ និងគ្រោះថ្នាក់បំផុត»។
ទន្ទឹមនឹងការព្រមាន ក៏មានសំណួរចោទសួរថា នឹងមានអ្វីកើតឡើង បើប្រតិបត្តិការយោធាណា ១ ធ្វើឱ្យរោងចក្រផ្ទុះឡើង លោក Ross Peel អ្នកគ្រប់គ្រងផ្នែកស្រាវជ្រាវ និងចំណេះដឹងសម្រាប់មជ្ឈមណ្ឌលសិក្សាវិទ្យាសាស្ត្រ និងសន្តិសុខ នៅមហាវិទ្យាល័យ King''s College London និយាយប្រាប់បណ្ដាញព័ត៌មាន Al Jazeera សប្ដាហ៍មុនថា៖ «អ្វីដែលយើងមាន បូកនឹងផ្នែកយោធា គឺពិបាកណាស់។ បើកត្តាមហន្តរាយជាច្រើនរួមចូលគ្នានោះ ការផ្ទុះអាចនឹងកើតឡើង»។
មានការបារម្ភពីការបាញ់ផ្លោង ជុំវិញ និងក្នុងបរិវេណនៃរោងចក្រ ដែលមានសក្តានុពល ក្នុងការបំផ្លាញហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធសំខាន់ៗ រួមទាំងម៉ាស៊ីនរ៉េអាក់ទ័រផងដែរ ជាពិសេសការកាត់ផ្ដាច់ប្រព័ន្ធអគ្គិសនីរោងចក្រ ដែលសំខាន់សម្រាប់ប្រព័ន្ធទឹកត្រជាក់។
អ្នកជំនាញម្នាក់ទៀត គឺលោក MV Ramana សាស្ត្រាចារ្យនៅសាលាគោលនយោបាយសាធារណៈ និងកិច្ចការសកលរបស់សាកលវិទ្យាល័យ British Columbia បាននិយាយថា៖ «រ៉េអាក់ទ័រ (ដែលត្រូវការ) ធ្វើឱ្យវាត្រជាក់ជានិច្ច តាមរយៈទឹកត្រជាក់ហូរកាត់»។ លោកបន្តថា៖ «ប្រសិនបើរំហូរទឹកនោះ ត្រូវបានកាត់ផ្តាច់ កាត់បន្ថយ ឬកាត់ចេញជាលក្ខណៈមួយចំនួន នោះរ៉េអាក់ទ័រ អាចបាត់បង់ភាពត្រជាក់ ឥន្ធនៈនឹងចាប់ផ្តើមរលាយ។ វានឹងបង្កើតសម្ពាធខ្ពស់ ហើយនឹងផ្ទុះឡើង»។
បន្ទាប់ពីការផ្ទុះភ្លាមៗ គេទំនងជាអាចឃើញការជម្លៀសមនុស្សចេញទ្រង់ទ្រាយធំ ដែលបណ្តាលមកពីពពកវិទ្យុសកម្ម។ លោក Ramana ថា៖ «វានឹងមានពពក តែអ្នកនឹងមិនអាចឃើញវាទេ។ យើងអាចតាមដានពពកនោះ ដោយសារតែឧបករណ៍វាស់កម្រិតវិទ្យុសកម្ម»។
លើសពីនេះ ក៏មានផលប៉ះពាល់ផ្សេងៗទៀត ដូចជាជំងឺមហារីក បន្ទាប់ពីយូរឆ្នាំមក។ លោក Ross បន្ថែមថា៖ «អ្នកដែលប៉ះពាល់ខ្លាំង នឹងនៅតែរងការពុលពីវិទ្យុសកម្មស្រួចស្រាល់ ហើយជាសះស្បើយ។ សម្រាប់មនុស្សដែលប៉ះពាល់នឹងកម្រិតវិទ្យុសកម្មទាប អាចមានជំងឺមហារីកកាន់តែច្រើនឡើងក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំបន្តបន្ទាប់ ឬរាប់ទសវត្សរ៍ក្រោយ»។
ទន្ទឹមនឹងការបារម្ភពីការផ្ទុះស្នូលម៉ាស៊ីនរ៉េអាក់ទ័រ អ្នកជំនាញផ្សេងទៀត មានកង្វល់កាន់តែខ្លាំងអំពីការខូចខាតដល់ប្រព័ន្ធ ដែលធ្វើឱ្យអាងស្តុកប្រេងប្រើរួច និងម៉ាស៊ីនរ៉េអាក់ទ័រចុះត្រជាក់។ បើលែងមានភាពត្រជាក់ វាអាចនាំឱ្យមានការកើនឡើងកម្ដៅ ដែលមិនអាចគ្រប់គ្រង ការរលាយ និងភ្លើងដែលអាចបញ្ចេញ និងសាយភាយវិទ្យុសកម្ម។
លោកស្រី Amelie Stoetzel និស្សិតបណ្ឌិតផ្នែកសិក្សាពីសង្គ្រាម នៅមហាវិទ្យាល័យ King''s College London និយាយថា៖ «មិនថា ការផ្ទុះ ឬយ៉ាងណា យើងភាគច្រើនព្រួយបារម្ភពីការបញ្ចេញសារធាតុវិទ្យុសកម្ម។ ការបញ្ចេញវិទ្យុសកម្ម ទោះក្នុងករណីណាក៏ដោយ នឹងមានមហន្តរាយ»។
លោកស្រី Stoetzel បន្តថា សារធាតុវិទ្យុសកម្ម នឹងអាចទៅគ្រប់ទីកន្លែង ដែលអាស្រ័យលើលក្ខខណ្ឌអាកាសធាតុ ដែលមិនអាចទស្សន៍ទាយបាន។ រោងចក្រហ្សាប៉ូរីសហ៊ីស្ថិតនៅកណ្តាលទ្វីប។ មិនថា ខ្យល់បក់ទៅទិសណា ក៏មនុស្សនឹងរងផលប៉ះពាល់ដែរ»។ លោកស្រីបន្ថែមថា៖ «ភាពប្រាកដប្រជាតែ ១ គត់ ដែលយើងមាន គឺថា សកម្មភាពយោធានៅជុំវិញរោងចក្រថាមពលនុយក្លេអ៊ែរនេះ បង្កហានិភ័យ។ មិនថា វានឹងក្លាយទៅជាយ៉ាងណា គឺពិបាកនឹងទាយទុកណាស់»។
អ្នកវិភាគទាំងអស់ព្រមគ្នាថា ទោះមានករណីផ្ទុះ ឬក៏អគ្គិភ័យ ការធ្លាយវិទ្យុសកម្ម អាចនាំឱ្យមាន «គ្រោះមហន្តរាយរយៈពេលវែង»។ នៅមិនទាន់មានសញ្ញាណា ១ ជុំវិញការលេចចេញវិទ្យុសកម្មពីរោងចក្រទេ ខណៈរដ្ឋាភិបាលលោកខាងលិចអំពាវនាវឱ្យរុស្ស៊ីប្រគល់រោងចក្រឱ្យអ៊ុយក្រែនវិញ៕
ហួន ឌីណា
វីដេអូ៖