១ ​ឆ្នាំ ​បន្ទាប់ពី​ចូល​កាន់កាប់​រដ្ឋធានី​កា​ប៊ុល ក្រោយ​កងទ័ព​​បរទេស ដែល​ដឹកនាំ​ដោយ​សហរដ្ឋអាមេរិក​ដ​ក​ចេញពី​អា​ហ្វ​ហ្គា​នី​ស្ថាន ក្រុម​មេដឹកនាំ​តា​លី​បង់ នៅតែ​ត្រដាបត្រដួស ក្នុងការ​ស្តារ​សេដ្ឋកិច្ច​ឡើងវិញ និង​ដោះស្រាយ​ស្ថានភាព​នៃ​វិបត្តិ​មនុស្សធម៌​ដ៏​អាក្រក់​។​

​ការងារ​ជាច្រើន​ជំពូក នៅតែ​បន្សល់ទុក ហើយ​ដោះស្រាយ​មិន​ចេញ ខណៈ​អា​ហ្វ​ហ្គា​នី​ស្ថាន ត្រូវបាន​ផ្ដាច់​ឱ្យនៅ​ឯកោ ទាំង​គ្មាន​រដ្ឋាភិបាល​ណា ​១ ​លើ​លោក ទទួលស្គាល់​ពី​ភាពស្រប​ច្បាប់​នៃ​រដ្ឋាភិបាល​អ៊ិ​ស្លាម​អេ​មី​រ៉ា​ត​អា​ហ្វ​ហ្គា​នី​ស្ថាន (IEA) របស់​តា​លី​បង់​ឡើយ​។​

​ភាព​ឯកោ​ការទូត នៅមាន​បន្ត ដោយ​លោកខាងលិច រួមទាំង​អាមេរិក បានទាមទារ​ឱ្យ​ពួក​​តា​លី​បង់ បន្ធូរបន្ថយ​ការ​រឹតត្បិត​សិទ្ធិសេរីភាព​របស់​ស្ត្រី និង​បង្កើត​រដ្ឋាភិបាល ដែលមាន​លក្ខខណ្ឌ​ចម្រុះ ដើម្បី​បានការ​​ទទួលស្គាល់​។ តែ​មន្ត្រី​តា​លី​បង់និយាយថា ក្រុង​វ៉ាស៊ីនតោន​កំពុង​រំលោភ​លើ​កិច្ចព្រមព្រៀង​ទីក្រុង​ដូ​ហា ឆ្នាំ​ ២០២០ ដោយ​បដិសេធ​រដ្ឋាភិបាល​រប​ស់​ខ្លួន​។​

​កាលពី​ចុងខែ​មុន អាមេរិកបាន​បើក​ការវាយប្រហារដោយដ្រូននៅ​កា​ប៊ុល ដោយ​សម្លាប់​មេដឹកនាំ​ក្រុម​អាល់​កៃ​ដា លោក Ayman al-Zawahiri​។ ដោយមាន​ការវាយប្រហា​រ​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត​ពី​ពួក ISIS-K នៅ​អា​ហ្វ​ហ្គា​នី​ស្ថាន រដ្ឋាភិបាល​លោកខាងលិច បាន​ចោទ​ក្រុម​​តា​លី​បង់ ពី​ការមិន​ប្ដេជ្ញា​លើ​កិច្ចព្រមព្រៀង​ក្រុង​ដូ​ហា ដែល​តម្រូវឱ្យ​ក្រុម​មិន​ផ្ដល់​ជម្រក​សុវត្ថិភាព​ដល់​ពួក​អាល់​កៃ​ដា ឬ​ក្រុម​ប្រដាប់អាវុធ​ផ្សេងទៀត នៅ​អា​ហ្វ​ហ្គា​នី​ស្ថាន ជា​ថ្នូរ​នឹង​ការ​ដកទ័ព​របស់​អាមេរិក​។​

​ការមិន​សម្រេចបាន​តា​ម​កិច្ច​ព្រមព្រៀង​ឆ្នាំ​ ២០២០ បូករួម​នឹង​បញ្ហា​សិទ្ធិមនុស្ស ជាពិសេស​ គឺជា​ចំណុច​ស្នូល ដែល​ធ្វើឱ្យ​អា​ហ្វ​ហ្គា​នី​ស្ថាន​ពិបាក​នឹង​ទទួលបាន​ប្រាក់​បម្រុង​ទុក​បរទេស និង​មូលនិធិ​ផ្សេងៗ​ទៀត​រាប់​ប៊ី​លាន​ដុល្លារ ដែល​ត្រូវ​បង្កក​ដោយ​លោកខាងលិច​។​

​យ៉ាងណាក្ដី អ្នកវិភាគ​មួយចំនួន មើលឃើញថា រដ្ឋាភិបាល​​តា​លី​បង់ ងាក​សម្លឹង​មើលទៅ​បណ្ដា​រដ្ឋាភិបាល​ក្បែរ​ខ្លួន ដែល​មិនសូវ​ខ្វាយខ្វល់​ពី​បញ្ហា​សិទ្ធិ​​មនុស្ស ជាពិសេស​កុម្មុយនីស្ត​ចិន និង​រុស្ស៊ី ដើម្បី​សុំ​ការគាំទ្រ​ផ្សេងៗ​ជា​ថ្នូរ​នឹង​ផលប្រយោជន៍​សន្តិសុខ​ជាតិ និង​ភូមិសាស្ត្រ​នយោបាយ​រៀងខ្លួន​។​

​ក្នុង​បទ​សម្ភាស ​១ ជាមួយ​បណ្ដាញ​ព័ត៌មាន Al Jazeera មេដឹកនាំ​ជាន់ខ្ពស់​តា​លី​បង់ លោក Anas Haqqani បាននិយាយថា​៖ «​ក្នុង​រយៈពេល ១ ​ឆ្នាំ​កន្លងមកនេះ យើង​បាន​នាំមក​ការវិវឌ្ឍ​ដ៏​ធំធេង និង​ច្រើន ដែល​សំខាន់ ក្នុងចំណោម​នោះ គឺ​សេរីភាព និង​ឯករាជភាព នៅពេល​យើង​កម្ចាត់​បរទេស ពី​ការកាន់កាប់ ដោយ​អយុត្តិធម៌ និង​គាបសង្កត់​។ នេះ​ជា​អ្វីដែល​ប្រជាជន​ចង់បាន ហើយ​វា​ជា​ប្រភព​មោទនភាព សម្រាប់​យើង និង​ក៏​ជា​ពរជ័យ​ផងដែរ​»​។​

​លោក Haqqani បន្តថា ក្រុម​​តា​លី​បង់ មិនបាន​បំពាន​ណា​ ១ ​លើ​កិច្ចព្រមព្រៀង​ក្រុង​ដូ​ហា​នោះទេ ហើយ​ «​យើង​ប្រាថ្នា​ចង់​ទទួលបាន​ទំនាក់ទំនង​ល្អ និង​មិត្តភាព​ជាមួយ​ប្រទេស​ទាំង​​អស់ ទោះ​មាន​បញ្ហា​ប្រឈម ដោយសារ​ខ្វះ​ការទទួលស្គាល់​ការគ្រប់គ្រង​របស់​យើងពី​សហគមន៍​អន្តរជាតិ​ក្ដី​»​។​

​លោក Ibraheem Bahiss អ្នកវិភាគ​របស់​ស្ថាប័ន​ស្រាវជ្រាវ​វិបត្តិ​អន្តរជាតិ ដែល​ផ្ដោតលើ​បញ្ហា​អា​ហ្វ​ហ្គា​នី​ស្ថាននិយាយថា ការភ្ជាប់​ចំណងទាក់ទង រវាង​លោកខាងលិច និង​អា​ហ្វ​ហ្គា​នី​ស្ថាន ទំនងជា​នឹង​ថមថយ ក្រោយ​ការសម្លាប់​មេដឹកនាំ​អាល់​កៃ​ដា លោក Al-Zawahiri ប៉ុន្តែ «​រហូតមកដល់​ពេលនេះ គេ​មិន​ច្បាស់​ថា តើ​បញ្ហា​នេះ នឹង​ប៉ះពាល់​ដល់​ការចូលរួម ក្នុង​តំបន់​ជាមួយ​រដ្ឋាភិបាល​ក្រៅ​​ផ្លូវការ​របស់​តា​លី​បង់ ឬទេ​»​។​

​លោក Bahiss ប្រាប់ Al Jazeera ថា​៖ «​អាល់​កៃ​ដា​មិន​​មែន​ជា​តួអង្គ​សំខាន់ សម្រាប់​ប្រទេស​ក្នុង​តំបន់​ជាច្រើន​ទេ ហើយ​វា​អាចទៅរួច ដែល​រដ្ឋា​ភិ​បាល​ទាំងនោះ អាច​បន្ត​ការ​​ចូលរួម​របស់​ពួកគេ បើ​ទោះ​មានការ​អភិវឌ្ឍ​បែបនេះ​ក៏ដោយ​»​។​

​ការរំលោភ​សិទ្ធិមនុស្សធ្វើឱ្យ​ឱកាស ដែល​លោកខាងលិច​ទទួលស្គាល់​ក្រុម​តា​លី​បង់ ឬ​បន្ធូរបន្ថយ​ទណ្ឌកម្ម មាន​តិច​ណាស់​។ តែ​លោក Bahiss ថា​៖ «​ប្រទេសជិតខាង និង​មហា​​អំណាច ក្នុង​តំបន់​ជាច្រើន ហាក់​​ដូចជា​កំពុង​បន្ត​ការចូលរួម​របស់​ពួកគេ ហើយ​ក្នុងករណី​កម្រ​មួយចំនួន ថែមទាំង​ផ្តល់​ការបិទបាំង ចំពោះ​សកម្មភាព​របស់​ពួក​​តា​លី​បង់ ដោយ​កំណត់​បញ្ហា​ទាំងនេះ​ថា ជា​សិទ្ធិ​អធិបតេយ្យ​​ភាព​របស់​អា​ហ្វ​ហ្គា​នី​ស្ថាន​»​។​

​ទន្ទឹមនឹងនេះ ពេល​ការប្រកួត​ប្រជែង​អំណាច មាន​កាន់តែខ្លាំង​ឡើង ហើយ​ការបែកបាក់រវាង​លោក​ខាងកើត និង​លោក​​ខាងលិច មាន​គម្លាត​កាន់តែ​ធំ ជុំវិញ​សង្គ្រាម​អ៊ុយ​ក្រែ​ន​-​រុស្ស៊ី អា​ហ្វ​ហ្គា​នី​ស្ថាន អាច​កាន់​តែមាន​សារៈសំខាន់ ចំពោះ​យុទ្ធ​​សាស្ត្រ​ចិន និង​រុស្ស៊ី សម្រាប់​ប្រជែង​នឹង​សហរដ្ឋអាមេរិក​។​

​សម្រាប់​ចិនទំនាក់ទំនង​ជាមួយ​ប៉ា​គី​ស្ថាន អាច​នឹង​ផ្ដល់​ប្រយោជន៍​ឱ្យ​ខ្លួន​ខ្លាំង ទាំង​ផ្នែក​សេដ្ឋកិច្ច ភូមិសាស្ត្រ​នយោបាយ និង​សន្តិសុខ​ជាតិ​។ នៅពេល​ចិន រុស្ស៊ី និង​អ៊ី​រ៉ង់ កាន់​តែមាន​កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ​ខ្លាំង​ឡើង ក្នុង​កិច្ចប្រឹងប្រែង​របស់ខ្លួន ដើម្បី​ប្រជែង​នឹង​អនុត្តរភាព​របស់​អាមេរិក មហាអំណាច​ទាំងនេះ ទំនងជា​មក​មើល​ក្រុម​តា​លី​បង់​ជា​ដៃគូ ដែល​ពួកគេ​អាច​ពង្រីក​ឥទ្ធិពល នៅ​អាស៊ី​កណ្តាល​។​

​លោក Anatol Lieven អ្នក​​ជំនាញ​ខាង​ពួក​តា​លី​បង់ និង​អ្នកស្រាវជ្រាវ​ជាន់ខ្ពស់ នៅ​វិទ្យាស្ថាន Quincy និយាយថា ដោយសារ​ចិន រុស្ស៊ី និងអ៊ី​រ៉ង់ចាត់ទុកថា ក្រុម ISIS-K ផ្ដល់​ការគំរាមកំហែង​ខ្លាំង​ជាង​ក្រុម​​អាល់​កៃ​ដា ប្រទេស​ទាំងនេះ នឹង​បន្ទន់ឥរិយាបថ​ដល់រ​ដ្ឋា​ភិ​បាល IEA របស់​តា​លី​បង់ ដរាបណា​រដ្ឋាភិបាល​នេះ បន្ត​ប្រយុទ្ធប្រឆាំង​ក្រុម ISIS-K​។

​តែ​រដ្ឋាភិបាល​ចិន​មាន​កង្វល់​ចម្បងទាក់ទង​នឹង​របៀប ដែល​ក្រុម​តា​លី​បង់ នឹង​ដោះស្រាយ​ជាមួយ​ក្រុម​ប្រដាប់អាវុធ​ជន​​ជាតិ​អ៊ុយ​ហ្គ័​រ ដែលមាន​ប្រវត្តិ​ជ្រកកោន នៅ​អា​ហ្វ​ហ្គា​នី​ស្ថាន ក្នុង​ទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ ​១៩៩០​។ ចិន​បារម្ភ​ថា ក្រុម​តា​លី​បង់ អាច​នឹង​ផ្តល់​សេរីភាព​ដល់​ក្រុម​បែបនេះ ធ្វើ​ប្រតិបត្តិ​ការប្រឆាំង​ខ្លួន​។ ក្រុង​​ប៉េកាំង គាំទ្រ​ផ្នែក​សេដ្ឋកិច្ច និង​ការអភិវឌ្ឍ​ដល់​ក្រុម​តា​លី​បង់ ក្នុង​លក្ខខណ្ឌដែលមាន​ការ​​សហការ​ជាមួយ​ចិន ប្រឆាំង​ក្រុម​ប្រដាប់អាវុធ​បែបនេះ និង​ចៀសវាង​ការផ្តោត​លើ​ផល​​ប្រយោជន៍​របស់​ចិន ជាពិសេស​គំនិត​ផ្តួចផ្តើម​ផ្លូវ ​១ ​ខ្សែក្រវាត់ ​១ ដែលជា​គម្រោង​ហេ​ដ្ឋា​រចនា​សម្ព័ន្ធ​សកល​របស់​ចិន​។​

​លោក Claude Rakisits សាស្ត្រាចារ្យ​កិត្តិយស​រង​នៃ​សាកលវិទ្យាល័យ​ជាតិ​អូស្ត្រាលីនិយាយថា ការការពារ​របស់​ក្រុម​តា​លី​បង់ អាច​នឹង​ក្លាយ​ជាការ​រួញរា​មួយចំនួន​៕

​ហួន ឌី​ណា​