កាលពីសប្តាហ៍មុន ភ្នំពេញប៉ុស្ដិ៍បានផ្សព្វផ្សាយ ១ វគ្គរួចហើយអំពីលក្ខខណ្ឌ ៥ ចំណុចដែលអាចសុំធ្វើបណ្ណកម្មសិទ្ធិដីធ្លីបាន តាមរយៈការពន្យល់ពីលោក មេធាវី កុយ ដុល្លា ជាសមាជិកនៃក្រុមមេធាវីធម្មសាស្ត្រដែលមានការិយាល័យបម្រើការងារនៅអគារលេខ ៣៦ ជាន់ទី ១០ បន្ទប់លេខ P១០-P១១ ផ្លូវលេខ ១៦៩ សង្កាត់វាលវង់ខណ្ឌ៧មករា រាជធានីភ្នំពេញ។ រីឯលេខនេះយើងសូមយកវគ្គបន្ដមកផ្សព្វផ្សាយតាមរយៈសំណួរ-ចម្លើយដូចខាងក្រោម៖
ឧបមាថា ដីដែលលោក (ក) រស់នៅ និងអាស្រ័យផលគឺជាដីកេរពីដូនតាតែត្រូវអ្នកផ្សេងគេរស់នៅមុនគាត់។ ករណីបែបនេះ តើលោក (ក) អាចសុំសិទ្ធិកាន់កាប់បានទេ? តើច្បាប់បកស្រាយយ៉ាងម៉េចដែរ?
ផ្អែកតាមអង្គហេតុរបស់លោក (ក) គួរតែព្យាយាមស្វែងរកភ័ស្តុតាងដើម្បីបញ្ជាក់ថា គាត់ជាសន្តតិជនទៅលើដីកេរមរតកនោះ។ ផ្អែកតាមមាត្រា ១១៤៧ កថាខណ្ឌ ១ នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណីបានចែងថា “សន្តតិជនត្រូវទទួលបន្តនូវសិទ្ធិ និងករណីយកិច្ចទាំងអស់ដែលស្ថិតនៅក្រោមទ្រព្យសម្បត្តិរបស់មតកជនចាប់ពីពេលដែលចាប់ផ្តើមសន្តតិកម្ម ។
ប៉ុន្តែបញ្ញត្តិនេះមិនត្រូវយកមកអនុវត្តទ្បើយ ចំពោះសិទ្ធិ និងករណីយកិច្ចផ្តាច់មុខទាំងស្រុងរបស់មតកជន”។ ហេតុដូច្នេះសន្តតិជនអាចទទួលបានចំណែកនៃដីខាងលើបន្តពីមតកជនដែលបានទទួលមរណភាពទៅហើយនោះ។ ប៉ុន្តែបញ្ហានៅត្រង់ថា លោក (ក) មានការលំបាកក្នុងការស្វែងរកភ័ស្តុតាងបញ្ជាក់ជូនតុលាការ ដើម្បីជាមូលដ្ឋានសម្រេចសេចក្តី។ លើសពីនេះ បញ្ហាចោទឡើងផងដែរ កាលបើអ្នកកាន់កាប់មុនគឺអាចលើកទ្បើងពីអាជ្ញាយុកាលដើម្បីទទួលបានលទ្ធកម្មកម្មសិទ្ធិ។
ប្រសិនបើជនដែលបានកាន់កាប់មុននោះបានកាន់កាប់អស់ពេល ១០ ឆ្នាំដោយភាពសុចរិត គ្មានកំហុស ដោយសន្ដិវិធី ដឹងឮជាសាធារណៈ និងមានឆន្ទៈយកជាកម្មសិទ្ធិ ដីនោះអាចនឹងក្លាយជាកម្មសិទ្ធិរបស់ជននោះ។ ដូចគ្នាផងដែរជនដែលបានកាន់កាប់មុននោះបានកាន់កាប់អស់រយៈពេល ២០ ឆ្នាំដោយសន្ដិវិធី ដឹងឮជាសាធារណៈ និងមានឆន្ទៈយកជាកម្មសិទ្ធិ ដីនោះអាចនឹងក្លាយជាកម្មសិទ្ធិរបស់ជននោះហើយលោក (ក) អាចនឹងប្រឈមក្នុងការបាត់បង់ការកាន់កាប់ដូចដែលបានពន្យល់លម្អិតក្នុងសំណួរទី ១។
មានករណីខ្លះ ប្លង់កម្មសិទ្ធិកាន់កាប់ដីត្រួតស៊ីគ្នា ឬក៏ចូលដីអ្នកដទៃតើបញ្ហានេះខាងស្ថាប័ន ឬអាជ្ញាធរណាជាអ្នកទទួលខុសត្រូវ?
ដើម្បីមានភាពច្បាស់លាស់ និងមូលដ្ឋានពិចារណាទាំងអស់គ្នាសូមពិនិត្យបទប្បញ្ញត្តិគតិយុត្ត ដូចខាងក្រោម៖ មាត្រា ៣៩ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញព្រះជាណាចក្រកម្ពុជាចែងថា ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរមានសិទ្ធិប្តឹងបរិហារ ប្តឹងតវ៉ា ឬប្តឹងទារសំណងជួសជុលការខូចខាត ដែលបណ្តាលមកពីអំពើខុសច្បាប់របស់អង្គការរដ្ឋរបស់អង្គការសង្គម និងរបស់បុគ្គលិកនៃអង្គការទាំងនោះ។ ការដោះស្រាយបណ្តឹងតវ៉ា និងសំណងជួសជុលការខូចខាតជាសមត្ថកិច្ចរបស់តុលាការ។ មាត្រា ១២៨ ថ្មី នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ចែងថា អំណាចតុលាការ គ្របដណ្តប់ទៅលើរឿងក្តីទាំងអស់ រួមទាំងរឿងក្តីរដ្ឋបាលផង។
ហេតុដូច្នេះប្រសិនបើនៅអំទ្បុងពេលបំពេញភារកិច្ចរបស់ខ្លួនក្នុងនាមរដ្ឋ ឬក្នុងអំឡុងពេលបំពេញការងារឱ្យរដ្ឋ ក្នុងការកសាងប្លង់កម្មសិទ្ធិជូនប្រជាពលរដ្ឋ ហើយរកឃើញថា មានចេតនាប្រព្រឹត្តកំហុសបង្កឱ្យមានប្លង់កម្មសិទ្ធិត្រួតគ្នា ឬចូលដីរបស់អ្នកដទៃ គឺអាចប្រឈមការទទួលខុសត្រូវរដ្ឋប្បវេណី វិន័យរដ្ឋបាល ហើយជាយថាហេតុការទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌកាលបើធាតុផ្សំនៃបទល្មើសត្រូវបានបំពេញ។ ត្រង់ចំណុចនេះសូមបញ្ជាក់ផងដែរថា វិវាទនេះសំដៅដល់បុគ្គលដែលមានកំហុសផ្ទាល់ ឬវិវាទរដ្ឋបាលរវាងបុគ្គលឯកជន និងស្ថាប័នរដ្ឋកាលបើបុគ្គលនោះប្រព្រឹត្តកំហុសក្នុងនាមស្ថាប័ន និងដើម្បីផលប្រយោជន៍ស្ថាប័ន។
(សូមរង់ចាំអានវគ្គបន្តនៅសប្ដាហ៍ក្រោយ)