កាលពី ២ សប្តាហ៍មុន ភ្នំពេញ ប៉ុស្ដិ៍ បានផ្សព្វផ្សាយ ២ វគ្គរួចមកហើយអំពីលក្ខខណ្ឌដែលអាចសុំសិទ្ធិធ្វើបណ្ណកម្មសិទ្ធិដីធ្លី និងសមត្ថកិច្ចដែលទទួលខុសត្រូវលើករណីចេញបណ្ណត្រួតស៊ីគ្នា តាមរយៈការពន្យល់ពីលោក មេធាវី កុយ ដុល្លា ជាសមាជិកនៃក្រុមមេធាវីធម្មសាស្ត្រដែលមានការិយាល័យបម្រើការងារនៅអគារលេខ ៣៦ ជាន់ទី ១០ បន្ទប់លេខ P១០-P១១ ផ្លូវលេខ ១៦៩ សង្កាត់វាលវង់ ខណ្ឌ៧មករា រាជធានីភ្នំពេញ។ រីឯលេខនេះយើងសូមយកវគ្គបញ្ចប់មកផ្សព្វផ្សាយតាមរយៈសំណួរដូចខាងក្រោម៖
តាមច្បាប់ការរស់នៅលើដីដោយសន្ដិភាពរយៈពេល ៥ ឆ្នាំឡើងទៅគឺពលរដ្ឋអាចសុំសិទ្ធិកាន់កាប់លើដីនោះបានតែត្រូវខាងជំនាញអះអាងថា ជាដីរបស់រដ្ឋ។ តែបើមានក្រុមហ៊ុនមួយចង់កាន់កាប់ដីនោះជាលក្ខណៈឯកជនវិញ តើគេអាចធ្វើបានទេ និងដោយវិធីណា?
ជាគោលការណ៍ទ្រព្យសម្បត្តិរបស់រដ្ឋបែងចែកជា ២ ប្រភេទ គឺ ទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈរបស់រដ្ឋ និងទ្រព្យសម្បត្តិឯកជនរបស់រដ្ឋ។ ទ្រព្យសម្បត្តិទាំងនេះអាចជាចលនទ្រព្យ និងអចលនទ្រព្យ។ អ៊ីចឹងសួរថា តើទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈ និងទ្រព្យសម្បត្តិឯកជនរបស់រដ្ឋមានអ្វីខ្លះ?
មាត្រា ៣ នៃអនុក្រឹត្យស្តីពីវិធាន និងនីតិវិធីនៃការធ្វើអនុប្រយោគទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈរបស់រដ្ឋ និងរបស់នីតិបុគ្គលសាធារណៈបានកំណត់និយមន័យថា ទ្រព្យសម្បត្តិឯកជនរបស់រដ្ឋ គឺជាទ្រព្យសម្បត្តិទាំងអស់របស់រដ្ឋ ក្រៅពីទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈរបស់រដ្ឋ ដូចបានកំណត់ក្នុងមាត្រា ៥៨ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ ១៩៩៣ ព្រមទាំងមាត្រា ១២ និងមាត្រា ១៥ នៃច្បាប់ភូមិបាលឆ្នាំ ២០០១។ ត្រង់ចំណុចនេះបានកំណត់ថា ទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈរបស់រដ្ឋអាចមានដូចជា៖ ដីធ្លី ក្រោមដី ភ្នំ សមុទ្រ បាតសមុទ្រ ក្រោមបាតសមុទ្រ ឆ្នេរសមុទ្រ អាកាស កោះ ទន្លេ ព្រែក ស្ទឹង បឹង ព្រៃឈើ ធនធានធម្មជាតិ មជ្ឈមណ្ឌលសេដ្ឋកិច្ចវប្បធម៌ មូលដ្ឋានការពារប្រទេស សំណង់ផ្សេងៗទៀត។
អ្វីដែលខ្ញុំលើកទ្បើងអំពីទ្រព្យសម្បត្តិឯកជនរបស់រដ្ឋ និងទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈរបស់រដ្ឋនៅទីនេះ គឺចង់បញ្ជាក់ថា កាលណាជាទ្រព្យសម្បត្តិឯកជនរបស់រដ្ឋ ទ្រព្យនោះអាចក្លាយជាកម្មវត្ថុនៃការជួល ការលក់ និងការដូរប្រទានកម្ម សម្បទានសង្គមកិច្ច ឬសម្បទានសេដ្ឋកិច្ច។ ចំណែកឯទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈរបស់រដ្ឋពុំអាចជាកម្មវត្ថុនៃការលក់ ការដូរ ឬ ការផ្ទេរកម្មសិទ្ធិណាមួយបានទ្បើយ។
ប៉ុន្តែទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈរបស់រដ្ឋអាចជាកម្មវត្ថុនៃការធ្វើអនុប្រយោគ។ អនុប្រយោគ គឺជាប្រតិបត្តិការនៃការធ្វើចំណាត់ថ្នាក់ទ្បើងវិញ លើទ្រព្យសម្បត្តិរបស់រដ្ឋដែលនាំឱ្យមានការផ្លាស់ប្តូរឋានៈពីទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈរបស់រដ្ឋទៅជាទ្រព្យសម្បត្តិឯកជនរបស់រដ្ឋ។ ហេតុដូច្នេះក្រុមហ៊ុនដែលមានបំណងចង់កាន់កាប់ដីនោះជាលក្ខណៈឯកជនអាចធ្វើការស្នើសុំជួលទិញ ឬដូរទៅលើទ្រព្យសម្បត្តិឯកជនរបស់រដ្ឋ ឬប្រសិនបើដីនោះជាប្រភេទដីសាធារណៈរបស់រដ្ឋ គឺអាចធ្វើការស្នើសុំអនុប្រយោគលើដីនោះ ប៉ុន្តែការសម្រេចបែបណានោះ គឺជាសមត្ថកិច្ចរបស់ស្ថាប័នរដ្ឋ។
ក្នុងករណីមានប្លង់ដីជាន់គ្នា តើមន្ដ្រីមានសមត្ថកិច្ចដោះស្រាយបែបណា?
ការបែងចែកវិវាទដីធ្លីមាន ២ ប្រភេទ ៖ វិវាទដីធ្លីដែលបានចុះបញ្ជី (ប្លង់រឹង) និងវិវាទដីធ្លីដែលមិនទាន់ចុះបញ្ជី (ប្លង់ទន់) ហើយគូភាគីបានអះអាងអំពីកម្មសិទ្ធិរៀងៗខ្លួន។ យោងតាមប្រកាសអន្តរក្រសួងលេខ ០២ ប្រកច.០៣ ចុះថ្ងៃទី ២៦ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ ២០០៣ ស្តីពីការកំណត់ភារកិច្ចរបស់តុលាការ និងគណៈកម្មការសុរិយោដីពាក់ព័ន្ធនឹងវិវាទដីធ្លីបានកំណត់ថា វិវាទដីធ្លីដែលបានចុះបញ្ជីរួចហើយស្ថិតក្រោមសមត្ថកិច្ចរបស់តុលាការក្នុងការដោះស្រាយ។
រីឯវិវាទដីធ្លីដែលមិនទាន់បានចុះបញ្ជីស្ថិតក្រោមគណៈកម្មការសុរិយោដីរួមមាន៖ គណៈកម្មការសុរិយោដីថ្នាក់ស្រុក ខណ្ឌ គណៈកម្មការសុរិយោដីថ្នាក់ខេត្ត ក្រុង និងគណៈកម្មការសុរិយោដីថ្នាក់ជាតិ។ ប៉ុន្តែខ្ញុំសូមបញ្ជាក់ផងដែរថា វិវាទកិច្ចសន្យាពាក់ព័ន្ធនឹងដីធ្លីមិនទាន់ចុះបញ្ជីសុរិយោដីដូចជា៖
វិវាទអំពីការបែងចែកមរតក និងវិវាទអំពីកិច្ចសន្យាទិញ លក់ ជួល បញ្ចាំជាដើមគឺជាសមត្ថកិច្ចរបស់តុលាការ៕