តាមច្បាប់ការទទួលផលចោរកម្មតែងប្រឈមនឹងការជាប់ទោសទៅតាមកម្រិតដែលបានប្រព្រឹត្ត ក៏ប៉ុន្តែក្នុងករណីរក្សាទុកប្រាក់ដែលបានពីការប្រព្រឹត្តល្មើសរបស់សាច់ញាតិ តើត្រូវប្រឈមនឹងទោសទណ្ឌដែរឬទេ? ជុំវិញចម្ងល់នេះ ភ្នំពេញប៉ុស្ដិ៍បានសុំការពន្យល់ពីលោកមេធាវី កុយ ដុល្លា ជាសមាជិកនៃក្រុមមេធាវី ធម្មសាស្ត្រ មានការិយាល័យនៅអគារ ខ ៣៦ ជាន់ទី ១០ បន្ទប់លេខ P១០-P១១ ផ្លូវលេខ ១៦៩ សង្កាត់វាលវង់ ខណ្ឌ៧មករា រាជធានីភ្នំពេញតាមរយៈសំណួរដូចខាងក្រោម៖
ឧបមាថា លោក (ក) មានកូនម្នាក់អាយុ ១៣ ឆ្នាំបានលួចទ្រព្យអ្នកដទៃយកទៅលក់។ ចំណែកលុយនោះយកទៅឱ្យលោក (ក)។ លុះក្រោយមកនគរបាលចាប់កូននោះបាន។ ដូច្នេះតើលោក (ក) ជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងបទល្មើសនេះដែរឬយ៉ាងណា?
ក្នុងរឿងព្រហ្មទណ្ឌដើម្បីបង្កើតទៅជាបទល្មើសបាន ទាល់តែមានធាតុផ្សំនៃបទល្មើសចំនួន ៣ សំខាន់ៗ។ ទី ១- ធាតុនីត្យានុកូលភាព មានន័យថាច្បាប់កំណត់អំពើណាមួយជាបទល្មើសព្រហ្មទណ្ឌ, ទី ២- ធាតុផ្សំសត្យានុម័តអាចជាអំពើសកម្ម ឬអំពើអកម្ម និងទី ៣- ធាតុអត្តនោម័ត មានន័យថាអំពើរបស់អ្នកណាម្នាក់ ឬច្រើននាក់ដែលធ្វើទ្បើងដោយចេតនា ឬអចេតនា។ ក្នុងករណីលោក (ក) បានទទួលលុយពីកូនមករក្សាទុកតើលោក (ក) ជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងបទល្មើសនេះដែរឬយ៉ាងណា? តាមការពិនិត្យលើធាតុផ្សំនៃបទល្មើសខាងលើឃើញថា ធាតុអត្តនោម័តមានការពាក់ព័ន្ធខ្លាំងទៅនឹងសំណួរខាងលើនេះ។ ហេតុដូច្នេះ គប្បីពិនិត្យទៅលើផ្លូវច្បាប់ដែលចែងអំពីធាតុអត្តនោម័តនេះ និងបទល្មើសដែលអាចនឹងប្រឈមក្នុងការទទួលខុសត្រូវក្នុងអង្គហេតុនេះ។
យោងតាមមាត្រា ៤ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ (ចេតនាប្រព្រឹត្តបទល្មើស) ចែងថា “ពុំមានបទល្មើសទេ ប្រសិនបើគ្មានចេតនាប្រព្រឹត្ត។ ប៉ុន្តែក្នុងករណីដែលច្បាប់បានចែងទុកមុន បទល្មើសមួយអាចកើតចេញពីការមិនប្រុងប្រយ័ត្ន ការខ្ជីខ្ជា ការធ្វេសប្រហែស ឬការមិនគោរពកាតព្វកិច្ចដោយទ្បែកណាមួយ។
យោងតាមមាត្រា ៣៩៩ កថាខណ្ឌ ១ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ ចែងថា “អំពើទទួលផលចោរកម្ម គឺជាអំពើទទួល លាក់កំបាំង រក្សាទុក ឬបញ្ជូនវត្ថុអ្វីមួយ ដោយដឹងថាវត្ថុនោះបានមកពីបទឧក្រិដ្ឋ ឬបទមជ្ឈិម”។
ផ្អែកតាមខ្លឹមសារនៃមាត្រាខាងលើឃើញថា ច្បាប់បានចងរួចហើយថាបទល្មើសទាមទារនូវចេតនានៅក្នុងការប្រព្រឹត្តបទល្មើសនោះដូចជាដឹងថាវត្ថុ (លុយ) បានមកពីបទល្មើសហើយនៅតែទទួលយកមករក្សាទុក ឬប្រើការទៀត។ ផ្អែកតាមអង្គហេតុខាងលើ យើងសាកល្បងបែងចែកអង្គហេតុរបស់លោក (ក) ជា ២ ករណី៖
ករណីទី ១ ប្រសិនបើ លោក (ក) បានរក្សាទុកលុយដែលបានពីបទល្មើសនោះ ហើយគាត់មិនបានដឹងថាលុយនោះបានពីអំពើលួចទេ ដូច្នេះលោក (ក) ពុំប្រឈមទៅនឹងបទល្មើសទទួលផលចោរកម្មនោះទេ។
ករណីទី ២ ប្រសិនបើ លោក (ក) បានរក្សាទុកលុយដែលបានពីបទល្មើសនោះ ដោយគាត់បានដឹងរួចទៅហើយថាលុយនោះបានពីការលួចទ្រព្យអ្នកដទៃលក់ ហើយគាត់នៅតែទទួលរក្សាទុកទៀត ដូច្នេះនៅក្នុងករណីនេះ លោក (ក) អាចប្រឈមទៅនឹងបទល្មើស ហើយតុលាការនឹងពិចារណាអំពីអត្ថិភាព ឬនត្ថិភាពនៃបទល្មើសទទួលផលចោរកម្មជាអាទិ៍។ (សូមរង់ចាំអានវគ្គបន្តនៅសប្ដាហ៍ក្រោយ)