.jpg)
លោកមេធាវី លី កុសល កាលពីពេលកន្លងមក ។ រូបថត សហការី
ជាទូទៅ គេតែងឃើញការចាប់ខ្លួនជនល្មើសរបស់សមត្ថកិច្ចធ្វើឡើងក្នុងរូបភាពខុសៗគ្នាដោយករណីខ្លះធ្វើឡើងបានលុះត្រាតែសុំគោលការណ៍ពីព្រះរាជអាជ្ញា ប៉ុន្តែករណីខ្លះក៏មិនមានសុំដែរ។ចង់ដឹងថា ហេតុអ្វីទើបមាននីតិវិធីខុសគ្នាបែបនេះ? ជុំវិញចម្ងល់នេះភ្នំពេញប៉ុស្ដិ៍ បានសុំការពន្យល់ពីលោកមេធាវី លី កុសល ដែលមានការិយាល័យបម្រើការនៅផ្ទះលេខ ៤៥Eo ផ្លូវ លេខ ៩ ភូមិត្រពាំងថ្លឹង សង្កាត់ចោមចៅ ខណ្ឌពោធិ៍សែនជ័យ រាជធានីភ្នំពេញដែលមានខ្លឹមសារដូចខាងក្រោម៖
ពេលខ្លះគេកត់សម្គាល់ឃើញថា នៅពេលនគរបាលចាប់ជនសង្ស័យណាម្នាក់ដែលសង្ស័យថា ប្រព្រឹត្តបទល្មើសអ្វីមួយ ហេតុអ្វីបានជាត្រូវសុំគោលការណ៍ពីព្រះរាជអាជ្ញាជាមុន? តើរាល់ការឃាត់ខ្លួនជនណាម្នាក់ចាំបាច់ត្រូវតែសុំគោលការណ៍ពីព្រះរាជអាជ្ញាឬ?
ជាគោលការណ៍នៅក្នុងក្រមនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌបានកំណត់កាតព្វកិច្ចសម្រាប់អាជ្ញាធរសាធារណៈ,មន្ត្រីសាធារណៈ,មន្ត្រីនគរបាលយុត្តិធម៌ ឬភ្នាក់ងារនគរបាលយុត្តិធម៌ផ្សេងទៀតក្នុងការផ្តល់ព័ត៌មានទាក់ទងនឹងបទល្មើសព្រហ្មទណ្ឌដល់ព្រះរាជអាជ្ញា។ យោងមាត្រា ៤២ នៃក្រមនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌបានចែងថាៈ អាជ្ញាធរសាធារណៈ ឬមន្ត្រីគ្រប់រូបដែលនៅក្នុងការបំពេញមុខងាររបស់ខ្លួនបានដឹងអំពីបទឧក្រិដ្ឋ ឬបទមជ្ឈិម ត្រូវតែជូនដំណឹងភ្លាមដល់ព្រះរាជអាជ្ញា ឬដល់មន្ត្រីនគរបាលយុត្តិធម៌ ដោយត្រូវបញ្ជូននូវព័ត៌មាន កំណត់ហេតុ លិខិត និងវត្ថុតាងទាំងអស់ដែលទាក់ទងនឹងបទល្មើសនោះ ភ្ជាប់ជាមួយផង។
មានករណីខ្លះសមត្ថកិច្ចចាប់ជនល្មើសដោយមិនចាំបាច់សុំគោលការណ៍ពីព្រះរាជអាជ្ញាទេ តើសំដៅលើបទល្មើសអ្វីខ្លះ?
ទាក់ទងករណីដែលសមត្ថកិច្ចមានសិទ្ធិអាចចាប់ជនល្មើសណាម្នាក់ដោយមិនចាំបាច់សុំគោលការណ៍ពីព្រះរាជអាជ្ញាបានតែចំពោះបទល្មើសជាក់ស្តែងតែប៉ុណ្ណោះ ហើយមិនត្រឹមតែសមត្ថកិច្ចមានសិទ្ធិចាប់ខ្លួនជនល្មើសទេ គឺសូម្បីតែគ្រប់បុគ្គលទាំងអស់អាចមានសិទ្ធិចាប់ខ្លួនជនល្មើស ហើយនាំខ្លួនជននោះទៅប្រគល់ជូនមន្ត្រីនគរបាលយុត្តិធម៌ដែលនៅជិតបំផុត។ យោងតាមមាត្រា ៨៦ និង ៨៧ នៃក្រមនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌហើយចំពោះបទល្មើសមិនជាក់ស្តែងគឺមុនពេលចាប់ខ្លួនត្រូវតែសុំគោលការណ៍ពីព្រះរាជអាជ្ញាជាមុន។
ហេតុអ្វីបានជាត្រូវបញ្ជូនជនសង្ស័យទៅព្រះរាជអាជ្ញា ហើយបន្ទាប់មកទៅចៅក្រមស៊ើបសួរទៀត? បើព្រះរាជអាជ្ញាចេញដីកាឃុំជននោះ តែម្តងមិនបានទេឬ?ហេតុអ្វី?
មិនមែនគ្រប់ករណីនៃបទល្មើសសុទ្ធតែតម្រូវឱ្យឆ្លងកាត់ចៅក្រមស៊ើបសួរនោះទេ ករណីខ្លះគឺព្រះរាជអាជ្ញាអាចធ្វើការបញ្ជូនទៅជំនុំជម្រះផ្ទាល់បាន ប្រសិនបើមានគ្រប់លក្ខខណ្ឌដូចជា៖
-បទល្មើសជាបទល្មើសជាក់ស្តែង។
-បទល្មើសត្រូវផ្តនា្ទទោសដាក់ពន្ធនាគារយ៉ាងតិច ១ (មួយ) ឆ្នាំ និងយ៉ាងច្រើន ៥ (ប្រាំ) ឆ្នាំ។
-ជនជាប់ចោទជានីតិជន។
-រឿងក្តីមានលក្ខណៈគ្រប់គ្រាន់ល្មមជំនុំជម្រះបាន។
ក្នុងករណីមិនចូលលក្ខខណ្ឌខាងលើនេះទេ ព្រះរាជអាជ្ញាអាចធ្វើការចោទប្រកាន់ទៅលើបុគ្គលម្នាក់ ឬច្រើននាក់ ឬលើអញ្ញត្តជន ដោយប្តឹងទៅចៅក្រមស៊ើបសួរឱ្យបើកការស៊ើបសួរ តាមរយៈដីកាសន្និដ្ឋានបញ្ជូនរឿងឱ្យស៊ើបសួរទៅចៅក្រមស៊ើបសួរ ដើម្បីស្វែងរកទាំងភ័ស្តុតាងដាក់បន្ទុក និងដោះបន្ទុកទៅលើជននោះ ក្នុងគោលបំណងស្វែងរកការពិត និងយុត្តិធម៌។
ដោយឡែកចំពោះបទឧក្រិដ្ឋ ព្រះរាជអាជ្ញាត្រូវតែបើកការស៊ើបសួរ តាមដីកាបញ្ជូនរឿងឱ្យស៊ើបសួរ ជាចាំបាច់ ដូចដែលមានចែងក្នុងមាត្រា ៤៤ នៃក្រមនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌជាដើម។
ព្រះរាជអាជ្ញាមិនមានសិទ្ធិចេញដីកាឃុំជនត្រូវចោទនោះទេ នេះជាសិទ្ធិអំណាចរបស់ចៅក្រមស៊ើបសួរតែប៉ុណ្ណោះ ហើយទាក់ទងនឹងអំណាចរបស់ព្រះរាជអាជ្ញាដែលមានចែងនៅក្នុងក្រមនីវិធីព្រហ្មទណ្ឌមានដូចជាៈ ១- ការតម្កល់រឿងទុកឥតចាត់ការ ២- សេចក្តីសម្រេចចោទប្រកាន់ ៣- ការបើកការស៊ើបសួរ ៤- ការបញ្ជូនទៅជំនុំជម្រះផ្ទាល់។
ជានីតិវិធី មុននឹងតុលាការបើកសវនាការជំនុំជម្រះជនណាម្នាក់ ត្រូវតែឃុំខ្លួនបណ្តោះអាសន្នសិន ហេតុអ្វី?
ការឃុំខ្លួនបណ្តោះអាសន្នរបស់ចៅក្រមស៊ើបសួរ អាចអនុវត្តបានតែក្នុងករណីចោទប្រកាន់ពីបទឧក្រិដ្ឋ ឬបទមជ្ឈិម ដែលច្បាប់បានកំណត់ផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារស្មើ ឬលើសពី ១ (មួយ )ឆ្នាំ។ យោងតាមមាត្រា ២០៥ នៃក្រមនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌចែងថា ”ការឃុំខ្លួនជាបណ្តោះអាសន្នអាចត្រូវបានបង្គាប់កាលណាការឃុំខ្លួនបណ្តោះអាសន្ននេះជាការចាំបាច់៖
១-ដើម្បីបញ្ចប់បទល្មើស ឬបង្ការបទល្មើសកុំឱ្យកើតជាថ្មី។
២-ដើម្បីរារាំងកុំឱ្យមានការគាបសង្កត់លើសាក្សី ឬជនរងគ្រោះ ឬដើម្បីរារាំងកុំឱ្យមានការត្រូវរ៉ូវគ្នារវាងជនត្រូវចោទ និងអ្នកសមគំនិត។
៣-ដើម្បីរក្សាភ័ស្តុតាង ឬតម្រុយជាសម្ភារ។
៤-ដើម្បីធានារក្សាជនត្រូវចោទទុកជូនតុលាការចាត់ការតាមនីតិវិធី។
៥-ដើម្បីការពារសន្តិសុខឱ្យជនត្រូវចោទ។
៦-ដើម្បីធានារក្សាសណ្តាប់ធ្នាប់សាធារណៈកុំឱ្យមានការច្របូកច្របល់ដែលបណ្តាលមកពីបទល្មើស។
ពាក់ព័ន្ធការជំនុំជម្រះក្តីវិញ តើគ្រប់រឿងក្តី ចាំបាច់ត្រូវតែមានមេធាវីការពារក្តីឱ្យជនជាប់ចោទឬ?
យោងតាមមាត្រា ៣៨ ច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាបានចែងថាៈ ជនគ្រប់រូបមានសិទ្ធិការពារខ្លួនតាមផ្លូវតុលាការ និងតាមមាត្រា ៣០១ នៃក្រមនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌ បានចែងថាៈ ជំនួយពីមេធាវីត្រូវតែមានដាច់ខាតនៅក្នុងករណីដូចតទៅៈ ១- ករណីបទឧក្រិដ្ឋ ២- កាលណាជនជាប់ចោទជាអនីតិជន។ ប៉ុន្តែក្រៅពីនេះមិនតម្រូវឱ្យមានមេធាវីទេគឺអាស្រ័យលើសិទ្ធិរបស់ជនជាប់ចោទគាត់អាចពឹងពាក់មេធាវី ដើម្បីការពារក្តីឱ្យគាត់ក៏បាន ឬក៏មិនមានការពឹងពាក់មេធាវីក៏បាន៕
