ជាទូទៅអ្នកដែលប្រព្រឹត្តបទល្មើសអ្វីមួយរមែងតែងតែទទួលខុសត្រូវចំពោះមុខច្បាប់ទៅតាមកម្រិតដែលបានតុលាការរកឃើញ។ ចុះប្រសិនបើមានករណីជួលទូកដចម្លងហើយបង្កគ្រោះ តើម្ចាស់ទូកដទទួលខុសត្រូវបែបណាដែរ?
ជុំវិញចម្ងល់នេះ ភ្នំពេញប៉ុស្ដិ៍បានសុំការពន្យល់ពីលោកមេធាវី កុយ ដុល្លា ជាសមាជិកនៃក្រុមមេធាវី ធម្មសាស្ត្រ មានការិយាល័យនៅអគារលេខ ៣៦ ជាន់ទី ១០ ផ្លូវលេខ ១៦៩ សង្កាត់វាលវង់ខណ្ឌ៧ មករា រាជធានីភ្នំពេញដែលមានខ្លឹមសារដូចតទៅ៖
ឧបមាថា លោក (ក) ជាម្ចាស់ទូកដ ហើយរថយន្តដែលគេជួលឱ្យគាត់ចម្លងនៅលើទូកនោះបានរអិលធ្លាក់ចូលទៅក្នុងទឹក។ ករណីបែបនេះតើលោក (ក) ទទួលខុសត្រូវដូចម្ដេចដែរ? ចុះបើលោក (ក) ប្រកែកមិនទទួលខុសត្រូវ តើអាចបានដែរឬទេ?
បច្ចុប្បន្ននេះ ការដឹកជញ្ជូនដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ទាំងផ្លូវគោក ផ្លូវទឹក និងផ្លូវអាកាស ហើយមធ្យោយបាយដឹកជញ្ជូននេះជួយសម្រួលដល់បញ្ញើទំនិញ និងការធ្វើដំណើរពីកន្លែងមួយទៅកន្លែងមួយទៀត។
ប៉ុន្ដែជាយថាហេតុ គ្រោះថ្នាក់ផ្សេងៗអំឡុងពេលដឹកជញ្ជូនអាចកើតមានឡើង។ ករណីខ្លះបណ្តាលមកពីភាពធ្វេសប្រហែសរបស់អ្នកដឹកជញ្ជូនហើយករណីខ្លះទៀតបណ្តាលមកពីកំហុសរបស់អ្នកដំណើរផ្ទាល់។ ដូច្នេះក្នុងករណីខាងលើ លោក (ក) ជាម្ចាស់ទូកដ ហើយរថយន្តដែលគេជួលឱ្យគាត់ចម្លងនៅលើទូកនោះរអិលធ្លាក់ទៅក្នុងទឹក។ ករណីបែបនេះ តើលោក (ក) ទទួលខុសត្រូវដូចម្ដេចដែរ? ចុះបើលោក (ក) ប្រកែកមិនទទួលខុសត្រូវ តើអាចបានដែរឬទេ? ដើម្បីងាយស្រួលក្នុងការបកស្រាយសំណួរនេះគប្បីស្វែងយល់ពីកិច្ចសន្យាដឹកជញ្ជូនជាមុនសិន។
យោងតាមមាត្រា ៨៣ នៃក្រឹត្យច្បាប់លេខ ៣៨ ចែងថា “កិច្ចសន្យាដឹកជញ្ជូន គឺជាកិច្ចសន្យាដែលអ្នកដឹកជញ្ជូនសន្យាដឹកអ្នកដំណើរ ភារៈវត្ថុ ឬទំនិញពីកន្លែង ១ ទៅកន្លែង ១ ទៀត ដោយយកថ្លៃតាមការព្រមព្រៀង ឬតាមថ្លៃកំណត់របស់រដ្ឋ។
យោងតាមមាត្រា ៨៦នៃក្រឹត្យច្បាប់លេខ ៣៨ ចែងថា “អ្នកដឹកជញ្ជូនត្រូវទទួលខុសត្រូវអំពីការបាត់បង់ ឬការខូចខាតលើវត្ថុដឹកជញ្ជូន។ អ្នកដឹកជញ្ជូនក៏ត្រូវទទួលខុសត្រូវអំពីគ្រោះថ្នាក់ដែលបណ្ដាលឡើងដល់អ្នកដំណើរក្នុងពេលដែលខ្លួនដឹកជញ្ជូនដែរ។ អ្នកដឹកជញ្ជូនត្រូវបានរួចខ្លួនពីការទទួលខុសត្រូវខាងលើក្នុងករណីប្រធានសក្ដិ ឬក្នុងករណីអ្នកដំណើរត្រូវរងគ្រោះដោយមកពីការធ្វេសប្រហែសរបស់ខ្លួន។ បើភារៈវត្ថុ ឬទំនិញដែលត្រូវគេប្រគល់ឱ្យដឹកជញ្ជូនអន្ដរាយដោយចោរកម្ម អ្នកដឹកជញ្ជូនត្រូវជួសជុលសំណងនៃភារៈវត្ថុ ឬទំនិញនេះ។
ផ្អែកតាមខ្លឹមសារបញ្ញត្តិ និងអង្គហេតុខាងលើឃើញថា រថយន្តដែលគេជួលឱ្យគាត់ចម្លងនៅលើទូកនោះរអិលធ្លាក់ទៅក្នុងទឹកគឺលោក (ក) ប្រឈមនឹងការទទួលខុសត្រូវលើការសងការខូចខាត ដោយសារគាត់ជាម្ចាស់ទូកដមានកាពត្វកិច្ចគ្រប់គ្រងថែរក្សា និងចាត់វិធានការបង្ការដើម្បីគ្រប់គ្រងហានិភ័យឱ្យបានជាអតិបរមា។
ផ្ទុយទៅវិញប្រសិនបើរថយន្តនោះរអិលធ្លាក់ទៅក្នុងទឹក ដោយសារតែកំហុសធ្វេសប្រហែស ឬមិនប្រុងប្រយ័ត្នរបស់ម្ចាស់រថយន្ដខ្លួនឯងលោក (ក) អាចត្រូវបានរួចខ្លួនពីការទទួលខុសត្រូវនេះ។
ចំពោះករណីនេះ ប្រសិនបើមានមនុស្សនៅក្នុងរថយន្តនោះស្លាប់ តើចាត់ទុកថា លោក (ក) ជាអ្នកបង្កបទល្មើស ឬមួយយ៉ាងណា? ព្រោះចំពោះរឿងនេះ គាត់មិនបានគិតមុនផងនោះ?
ជាគោលការណ៍នៅក្នុងរឿងព្រហ្មទណ្ឌដើម្បីបង្កើតទៅជាបទល្មើសបានទាល់តែមានធាតុផ្សំនៃបទល្មើសចំនួន ៣ សំខាន់ៗ ។ ទី ១- ធាតុនីត្យានុកូលភាព មានន័យថា ច្បាប់កំណត់អំពើណាមួយជាបទល្មើសព្រហ្មទណ្ឌ,ទី ២- ធាតុផ្សំសត្យានុម័ត អាចជាអំពើសកម្ម ឬអំពើអកម្ម និងទី ៣. ធាតុអត្តនោម័ត មានន័យថាអំពើរបស់អ្នកណាម្នាក់ ឬច្រើននាក់ ដែលធ្វើទ្បើងដោយចេតនា ឬអចេតនា។ ហេតុនេះនៅក្នុងករណីមានមនុស្សនៅក្នុងរថយន្តនោះស្លាប់ តើចាត់ទុកថាលោក (ក) ជាអ្នកបង្កបទល្មើសឬយ៉ាងណាព្រោះចំពោះរឿងនេះគាត់មិនបានគិតមុនផងនោះ? តាមការពិនិត្យទៅលើធាតុផ្សំនៃបទល្មើសខាងលើឃើញថា ធាតុអត្តនោម័តមានការពាក់ព័ន្ធខ្លាំងទៅនឹងសំណួរដែលបានចោទទ្បើងនេះ។ ហេតុដូច្នេះ គប្បីពិនិត្យទៅលើផ្លូវច្បាប់ដែលចែងអំពីធាតុអត្តនោម័តនេះ និងបទល្មើសដែលអាចនឹងប្រឈមក្នុងការទទួលខុសត្រូវនៅក្នុងអង្គហេតុនេះ។
យោងតាមមាត្រា ៤ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ (ចេតនាប្រព្រឹត្តបទល្មើស) ចែងថា “ពុំមានបទល្មើសទេ ប្រសិនបើគ្មានចេតនាប្រព្រឹត្ត។ ប៉ុន្តែក្នុងករណីដែលច្បាប់បានចែងទុកមុន បទល្មើសមួយអាចកើតចេញពីការមិនប្រុងប្រយ័ត្ន ការខ្ជីខ្ជា ការធ្វេសប្រហែស ឬការមិនគោរពកាតព្វកិច្ចដោយទ្បែកណាមួយ។
យោងតាមមាត្រា ២០៧ កថាខណ្ឌ ១ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌចែងថា បទមនុស្សឃាតដោយអចេតនា គឺជាអំពើបណ្ដាលឱ្យស្លាប់អ្នកដទៃដោយការធ្វេសប្រហែស ការមិនប្រុងប្រយ័ត្ន ឬការខ្ជីខ្ជា។
ផ្អែកតាមអង្គហេតុខាងលើ ប្រសិនបើតុលាការរកឃើញថាការស្លាប់នោះ បណ្តាលមកពីអំពើធ្វេសប្រហែសការមិនប្រុងប្រយ័ត្ន ឬការខ្ជីខ្ជារបស់ម្ចាស់ទូកដ (សន្មតថាម្ចាស់ទូកដជាអ្នកបើក) នោះ លោក ក អាចប្រឈមនឹងការទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌ។ ផ្ទុយទៅវិញ ករណីរថយន្តនោះរអិលធ្លាក់ទៅក្នុងទឹកដោយសារតែកំហុសរបស់ម្ចាស់រថយន្ដខ្លួនឯង ដូច្នេះ លោក (ក) ពុំអាចទទួលខុសត្រូវព្រហ្មទណ្ឌបានទេ។
ឧបមាថា រថយន្តនោះចតនៅស្ងៀមលើទូកដ តែមានអ្នកផ្សេងឡើងបញ្ឆេះ ហើយរថយន្តនោះរអិលធ្លាក់ទឹក តែអ្នកឡើងបញ្ឆេះនោះរត់បាត់ហើយម្ចាស់រថយន្តនោះប្តឹងលោក (ក) ជាម្ចាស់ទូក តើអាចបានដែរឬទេ?
ជាគោលការណ៍ព្រហ្មទណ្ឌ និងគោលការណ៍រដ្ឋប្បវេណីបានកំណត់ថា គ្រប់បុគ្គលទទួលខុសត្រូវចំពោះតែអំពើរបស់ខ្លួនប៉ុណ្ណោះ និយាយជាសាមញ្ញមានន័យថា អ្នកណាអ្នកធ្វើ អ្នកនោះអ្នកទទួល។ ដូច្នេះនៅក្នុងករណីនេះ ដោយហេតុថា រថយន្តនោះចតនៅស្ងៀមលើទូកដ តែមានអ្នកផ្សេងឡើងបញ្ឆេះហើយរថយន្តនោះរអិលធ្លាក់ទឹក រួចអ្នកឡើងបញ្ឆេះនោះក៏រត់បាត់នោះលោក (ក) មិនទទួលខុសត្រូវទេព្រោះលោក (ក) មិនមែនជាជនបង្កនោះទេ។
ឧបមាថា រថយន្តនៅលើទូកដនោះបានឆេះ ហើយឆេះរាលទាំងទូកដ ខូចខាតទាំងស្រុងទៀត។ ទាំងម្ចាស់រថយន្ត និងម្ចាស់ទូកដ មិនបានប្តឹងគ្នាទេ តែអ្នកជិះលើទូកដបានប្តឹងម្ចាស់ទូកឱ្យសងការខូចខាតទ្រព្យសម្បត្តិ តើចំពោះរឿងនេះម្ចាស់ទូកមានចំណែកសងឬយ៉ាងណា?
ផ្អែកលើគោលការណ៍កំហុសបានកំណត់ថា អ្នកណាធ្វើខុស អ្នកនោះអ្នកទទួលខុសត្រូវ។ ហេតុដូច្នេះ នៅក្នុងករណីម្ចាស់ទូកធ្វើខុសបណ្តាលឱ្យឆេះ និងបណ្តាលឱ្យខូចខាតនោះម្ចាស់ទូកត្រូវទទួលខុសត្រូវក្នុងការសងសំណងខូចខាតចំពោះទ្រព្យសម្បត្តិដែលបានឆេះ។ ផ្ទុយទៅវិញ ប្រសិនបើការឆេះនោះបង្កឡើងដោយម្ចាស់រថយន្ដ នោះគាត់ត្រូវទទួលខុសត្រូវសងការខូចខាត។ ប៉ុន្តែមានករណីពិសេសមួយ បើសិនការឆេះនោះបណ្តាលមកពីប្រធានសក្ដិ ទាំងម្ចាស់ទូកដ និងម្ចាស់រថយន្ត ត្រូវបានរួចផុតពីការទទួលខុសត្រូវ៕