ជាទូទៅ មនុស្ស​ពេញវ័យ​ដែល​ប្រព្រឹត្ត​​បទល្មើស​អ្វីមួយ​គឺ​តែង​ប្រឈម​នឹង​ការផ្ដន្ទាទោស​ទៅតាម​ច្បាប់​ដោយ​ចៀស​មិន​រួច​ឡើយ​។ ​ចុះបើ​អ្នកប្រព្រឹត្ត​ជា​អនីតិជន​វិញ តើ​ត្រូវ​ទទួល​ទោស​បែបណា ហើយ​អាណាព្យាបាល​ ឬ​ឪពុកម្ដាយ​អាច​ទទួលទោស​ជំនួស​បានដែរ​​ឬទេ​? ​ជុំវិញ​ចម្ងល់​នេះ​ភ្នំពេញ​ប៉ុស្ដិ៍​បាន​សុំ​ការពន្យល់​ពី​លោក​មេធាវី លី កុសល​ ​ដែលមាន​ការិយាល័យ​បម្រើការ​នៅផ្ទះ​លេខ​ ៤៥Eo ផ្លូវ​លេខ​ ៩ ភូមិ​ត្រពាំងថ្លឹង សង្កាត់​ចោមចៅ ខណ្ឌ​ពោធិ៍សែនជ័យ រាជធានី​ភ្នំពេញ តាមរយៈ​សំណួរ​ដូចខាងក្រោម​៖

ឧបមាថា កូន​របស់លោក​ (​ក​) ​មាន​អាយុ​ ១៦ ​ឆ្នាំ បាន​លេង​ជាមួយ​មិត្តភក្ដិ​ម្នាក់ តែ​គាត់​ជ្រុលដៃ​ធ្វើឱ្យ​មិត្តភក្ដិ​នោះ​ស្លាប់ ហើយ​សមត្ថកិច្ច​ចាប់ខ្លួន​។ ​ដោយសារ​តែ​ស្តាយ​ការសិក្សា​ និង​ស្តាយ​អនាគត​របស់​កូន ដូច្នេះ​លោក​ (​ក​) ​បាន​សុំ​ជាប់​ពន្ធនាគារ​ជំនួស​កូន តើ​ច្បាប់​មានការ​លើកលែង​ករណី​ដូចនេះ​ឬទេ​?

នៅក្នុង​នីតិ​វិជ្ជមាន​នៅ​កម្ពុជា​បច្ចុប្បន្ន​គឺមាន​គោលការណ៍​ស្តីអំពី​ឯកត្តកម្ម​នៃ​ការទទួល​ខុសត្រូវ​ព្រហ្មទណ្ឌ មានន័យថា គោលការណ៍​នេះ​សំដៅ​ដល់​ការទទួល​ខុសត្រូវ​ចំពោះ​អំពើ​ផ្ទាល់ខ្លួន​។ “​អំពើ​ផ្ទាល់ខ្លួន​” មានន័យថា បើ​បុគ្គល​ណា​ម្នាក់​ជា​អ្នកប្រព្រឹត្ត​បទល្មើស ដូច្នេះ​បុគ្គល​នោះ​ជា​អ្នកទទួល​ខុសត្រូវ​ព្រហ្មទណ្ឌ​។ ករណីបែបនេះ​គឺ​ខុសពី​រឿងក្តី​រដ្ឋប្បវេណី​មានន័យថា ក្នុង​រឿង​រដ្ឋប្បវេណី ច្បាប់​អនុញ្ញាត​ឱ្យ​អ្នកដទៃ​ទទួល​ខុសត្រូវ​ជំនួស​បាន​។ ​ប៉ុន្តែ​នៅក្នុង​រឿង​ព្រហ្មទណ្ឌ អ្នកណា​ជា​អ្នកប្រព្រឹត្ត​បទល្មើស អ្នកនោះ​គឺជា​អ្នកទទួល​ខុសត្រូវ​ដែល​ភាសា​ខ្មែរ​យើង​និយាយ​យ៉ាង​សាមញ្ញ​ថា​ “​អ្នកណា​ធ្វើ អ្នកនោះ​ទទួល​” ហេតុនេះ​មិន​អាចឱ្យ​អ្នកដទៃ​ចូលទៅ​ទទួលទោស​ជំនួស​ទេ ទោះបី​ទោស​នោះ​ជា​ទោស​ប្រភេទ​អ្វី​ក៏ដោយ​។

ដើម្បី​ងាយ​យល់ យើង​សូម​លើក​ឧទាហរណ៍​៖ មូលទោស គឺ​ទោស​ដាក់ពន្ធនាគារ​ និង​ទោសពិន័យ​ជា​ប្រាក់​។ ​ប្រសិនបើ​ជន​នោះ​ត្រូវ​ផ្តន្ទាទោស​ដាក់​ពន្ធនាគារ​គឺ​ច្បាប់​មិន​អនុញ្ញាត​ឱ្យ​អ្នកដទៃ​ចូល​ទៅ​ទទួលរង​ទោស​ជំនួស​ឱ្យ​ទណ្ឌិត​នោះទេ​។ ​សូម្បីតែ​ការបង់ប្រាក់​ពិន័យ​ក៏​ច្បាប់​មិន​អនុញ្ញាតឱ្យ​អ្នកដទៃ​ទៅ​បង់ប្រាក់​ជំនួស​ដែរ ព្រោះ​គោលបំណង​នៃ​ទោស​ព្រហ្មទណ្ឌ​ដែលមាន​គោលដៅ​ធ្វើឱ្យ​ជន​នោះ​ខ្លាចរអា និង​ដើម្បី​បង្ការ​ដល់​សាធារណជន​។

ដូច្នេះ​ការដាក់​ទណ្ឌកម្ម គឺ​ធ្វើឱ្យ​ទណ្ឌិត​មាន​អារម្មណ៍​មួយ​ទទួលរង​ថា អ្វីដែល​គាត់​ប្រព្រឹត្ត​គឺ​ខុស ហើយ​នៅពេល​ខុស តើ​គាត់​បានទទួល​​រង​នូវ​ផលវិបាក​អ្វីខ្លះ ចំពោះ​ផ្ទាល់​ខ្លួនឯង​ជាដើម​។ ដោយឡែក​ចំពោះ​ស្ថានភាព​កូន​របស់លោក (​ក​) ​គឺមាន​អាយុ​ ១៦ ​ឆ្នាំ គឺជា​អាយុ​មួយ ដែល​អាច​ទទួល​ខុសត្រូវ​ព្រហ្មទណ្ឌ ប៉ុន្តែ​ក៏​អាច​ទទួលបាន​ស្ថានសម្រាលទោស​ផងដែរ​ដោយ​ផ្អែកទៅលើ​ភាពជា​អនីតិជន​។

បើ​ច្បាប់​មិនអាច​លើកលែង​ឱ្យបាន​តើ​មកពី​មូលហេតុ​អ្វី​? ​តាមច្បាប់​បុគ្គល​ដែល​មិនទាន់​អាច​មានទោស​ជាប់​ពន្ធនាគារ​ចាប់ពី​អាយុ​ប៉ុន្មាន​ដល់​អាយុ​ប៉ុន្មាន​ដែរ​?

ដូច​អ្វីដែល​យើង​បញ្ជាក់​ពី​សំណួរ​ទី​ ១ ​រួចហើយ​អំពី​មូលហេតុ​ដោយឡែក​ពាក់ព័ន្ធ​នឹង​អាយុ​ដែល​អាច​ទទួល​ខុស ត្រូវ​វិញ​អនីតិជន​មាន​អាយុ​ក្រោម​ ១៤ ​ឆ្នាំ​មិនអាច​ត្រូវ​ទទួលរង​នូវ​ការផ្តន្ទាទោស​ណាមួយ​ឡើយ ទោះបីជា​អនីតិជន​នោះបាន​ប្រព្រឹត្ត​បទល្មើស​ប្រភេទ​ណាក៏ដោយ​ (​មាត្រា ​២១២​ នៃ​ក្រម​នីតិវិធី​ព្រហ្មទណ្ឌ​) ក៏ប៉ុន្តែ​តុលាការ​អាច​ចាត់វិធានការ​ណាមួយ​ដូច​មានចែង​នៅ​មាត្រា ៤០ នៃ​ក្រមព្រហ្មទណ្ឌ​បាន​។

ក្នុង​ករណី​ដែល​អនីតិជន​ដែលមាន​អាយុ​ចាប់ពី​ ១៤ ​ឆ្នាំ ដល់​ក្រោម​ ១៨ ​ឆ្នាំ បាន​ប្រព្រឹត្ត​បទល្មើស​ធ្ងន់ធ្ងរ ដូចជា បទល្មើស​ឃាតកម្ម​,​ជួញដូរ​គ្រឿងញៀន​,​រំលោភ​សេពសន្ថវៈ​,​លួច​មាន​ស្ថាន​ទម្ងន់​ជាដើម​កាលៈទេសៈ​នៃ​ការប្រព្រឹត្ត​បទល្មើស​នេះ​អាចជា​មូលហេតុ​ឱ្យ​តុលាការ​ប្រកាស​ទណ្ឌកម្ម​ព្រហ្មទណ្ឌ​លើ​អនីតិជន​បាន​។

ឧទាហរណ៍​៖ អនីតិជន​អាយុ​ចាប់ពី​ ១៤ ​ឆ្នាំ ដល់ ​១៨ ឆ្នាំ បាន​លួច​អាវ​មួយ តើ​កាលៈទេសៈ​នៃ​ការប្រព្រឹត្ត​បទល្មើស​នេះ​តម្រូវឱ្យ​តុលាការ​ប្រកាស​ទោស​លើ​អនីតិជន​បានដែរ​ឬទេ​? ​ការដែល​តុលាការ​ត្រូវ​ប្រកាស​ដាក់ទណ្ឌកម្ម​លើ​អនីតិជន​​ត្រូវ​បន្ថយ​ក្នុង​លក្ខខណ្ឌ​ដូច​មានចែង​នៅ​មាត្រា ១៦០ នៃ​ក្រមព្រហ្មទណ្ឌ ៖

-​អតិបរមា​នៃ​ទោស​ដាក់ពន្ធនាគារ ត្រូវ​បន្ថយ​ពាក់កណ្តាល​។

-​ប្រសិន​អតិបរមា​នៃ​ទោស​ដាក់​ពន្ធនាគារ​គឺជា​ទោស​ដាក់ពន្ធនាគារ​អស់​ ១ ​ជីវិត អតិបរមា​ត្រូវ​បន្ថយ​មក​ដាក់ពន្ធនាគារ ២០ ​ឆ្នាំ​។

-​អប្បបរមា​នៃ​ទោស​ដាក់ពន្ធនាគារ​ត្រូវ​បន្ថយ​ពាក់កណ្តាល ប្រសិនបើ​អប្បបរមា​នេះ​លើសពី​ ១ ​ថ្ងៃ​។

-​អប្បបរមា និង​អតិបរមា​នៃ​ទោសពិន័យ​ជា​ប្រាក់​ត្រូវ​បន្ថយ​ពាក់កណ្តាល​។

​ចុះ​បើជា​ស្ត្រី​កំពុងមាន​ផ្ទៃពោះ​វិញ ហើយ​គាត់​បាន​កាន់​កាំបិត​ និង​ជ្រុលដៃ​ចាក់​ប្តី​របស់គាត់​ស្លាប់ តើ​ច្បាប់​មានការ​លើកលែង​ទោស​ដល់​គាត់​ឬទេ​?

ច្បាប់​មិនបាន​ចែង​អំពី​ការ​រួច​ផុតពី​ការទទួល​ខុសត្រូវ​ព្រហ្មទណ្ឌ​ដោយ​មូលហេតុ​មាន​ផ្ទៃពោះ​នោះទេ ប៉ុន្តែ​តុលាការ​អាច​ពិចារណា​ទៅលើ​ស្ថានសម្រាលទោស ផ្អែកលើ​ចរិតលក្ខណ: ស្ថានភាព​របស់​ចារី និង​អាស្រ័យ​លើ​ឆន្ទានុសិទ្ធិ​របស់​ចៅក្រម​ជាដើម​៕