រូបថតសិល្បៈបង្កប់រឿងរ៉ាវដែលមនុស្សតិចតួចបានដឹងអំពីជីវិតជនភៀសខ្លួនខ្មែរនៅជប៉ុននឹងត្រូវដាក់តាំងបង្ហាញក្នុងពិព័រណ៍ «រស់រាន» ជំពូក ៤ (ALIVE IV) ឯទីក្រុងតូក្យូ និងក្រុងយូកូហាម៉ា នៅខែសីហា និងកញ្ញា។
ស្ថិតក្នុងចំណោមស្នាដៃទាំងនោះ អ្នកថតរូបបែបសិល្បៈ គឹម ហាក់ បានផ្ដិតយករូបភាពកាសែតចម្រៀងពីជំរំជនភៀសខ្លួន និងលិខិតឆ្លងដែនពីជាង ៤០ ឆ្នាំមុន ជារបស់របរបរិយាយរឿងរ៉ាវការចងចាំនៃគ្រួសារខ្មែរនៅប្រទេសជប៉ុន។
លោកបានប្រាប់ ភ្នំពេញ ប៉ុស្ដិ៍ ថា៖ «ការងារគម្រោង ALIVE (រស់រាន) ទាក់ទងជាមួយអនុស្សាវរីយ៍របស់ប្រជាជនខ្មែរយើង ដែលគាត់ឆ្លងកាត់សម័យខ្មែរក្រហម ដោយផ្ដោតលើវត្ថុរបស់របរ»។ កើតនៅខេត្តបាត់ដំបង ២ ឆ្នាំក្រោយពីរបបខ្មែរក្រហមដួលរលំ លោក គឹម ហាក់ បានស្ដាប់គ្រួសារដំណាលប្រាប់ពីរឿងរ៉ាវរបបវាលពិឃាត និងមានអារម្មណ៍ដិតដាមជាប់តាំងពីកុមារភាព។
លោកបានវិវឌ្ឍខ្លួនចេញពីអាជីពវិស័យទេសចរណ៍មកចាប់ក្រេបចំណេះដឹងអាជីពថតរូបទាំងក្នុងស្រុក និងនៅប្រទេសតំបន់អាស៊ានក្នុងបំណងលើកកម្ពស់ការយល់ដឹងពីប្រវត្តិសាស្ត្រប្រទេសកំណើត។
លោកបានចាប់ផ្ដើមគម្រោង «រស់រាន» លើកដំបូងនៅប្រទេសកម្ពុជាក្នុងឆ្នាំ ២០១៤ រួចបន្តជំពូកទី ២ នៅអូស្ត្រាលី ក្នុងឆ្នាំ ២០១៥ និងជំពូកទី ៣ នៅនូវែលសេឡង់ក្នុងឆ្នាំ ២០១៨ ដោយធ្វើកិច្ចការជាមួយប្រជាជនខ្មែរភៀសខ្លួនទៅរស់នៅបរទេស។ ក្រោយពីមានការគាំទ្រពីមជ្ឈមណ្ឌលអាស៊ីនៃមូលនិធិជប៉ុន (Japan Foundation Asia Centre) ក្នុងឆ្នាំ ២០២០ លោកបានចំណាយពេល ៣ ខែ សិក្សាស្រាវជ្រាវពីសហគមន៍ខ្មែរនៅប្រទេសជប៉ុន ដោយសារលោកមានបទពិសោធសហការជាមួយក្រុមសិល្បៈនៅជប៉ុនចំនួន ៥-៦ ដងហើយ តែលោកពុំដែលជួបខ្មែរទាល់តែសោះ។
លោក គឹម ហាក់ លើកឡើងថា៖ «ពេលយើងនិយាយពីជនភៀសខ្លួន គាត់ជ្រើសរើសប្រទេស ៣ ដំបូងគេមាន អាមេរិក អូស្ត្រាលី និងបារាំង ហើយយើងកម្រឮនៅនូវែលសេឡង់ ឬជប៉ុន។ បើជប៉ុនយើងសឹងតែអត់ឮទាល់តែសោះ អាហ្នឹងជាចំណុចសំខាន់ដែលខ្ញុំធ្វើនៅប្រទេសជប៉ុន»។
យោងតាមរបាយការណ៍ពីឧត្តមស្នងការអង្គការសហប្រជាជាតិទទួលបន្ទុកជនភៀសខ្លួន (UNHCR) ចន្លោះឆ្នាំ ១៩៧៥ ដល់ឆ្នាំ ១៩៩៧ ប្រទេសជប៉ុន ទទួលបានជនភៀសខ្លួនចំនួន ១ ២២៣ នាក់ពីប្រទេសកម្ពុជា ក្នុងចំណោមជនភៀសខ្លួន ១០ ៧២៧ នាក់ ពីប្រទេសនៅឥណ្ឌូចិន។ អ្នកថតរូបបែបសិល្បៈរូបនេះបាននិយាយទៀតថា៖ «ហ្នឹងជាមូលហេតុដែលខ្ញុំសួរសំណួរខ្លួនឯងថា នៅប្រទេសជប៉ុនហ្នឹងមានខ្មែរឬអត់? ខ្ញុំក៏ធ្វើការស្រាវជ្រាវមុននឹងខ្ញុំធ្វើគម្រោងហ្នឹង ដោយចាប់ផ្ដើមជួបខ្មែរយើងខ្លះៗ»។
គម្រោង «រស់រាន» ជំពូកទី ៤ ត្រូវបានធ្វើឡើងនៅប្រទេសជប៉ុន ដោយលោកបានជ្រើសរើសតំបន់ដែលមានខ្មែររស់នៅច្រើន គឺខេត្តកាណាហ្គាវ៉ា ក្រុងតូក្យូ និងខេត្តសៃតាម៉ា។ លោកបានទៅជួបខ្មែរចំនួន ១២ គ្រួសារ ដើម្បីជជែក ស្ដាប់រឿងរ៉ាវ និងផ្ដិតយករូបភាពឯកសារពីវត្ថុពាក់ព័ន្ធនឹងខ្សែជីវិតតស៊ូយ៉ាងរឹងមាំហែលឆ្លងប្រវត្តិសាស្ត្រដ៏ជូរចត់។ លោក គឹម ហាក់ បាននិយាយថា៖ «ប្រទេសជប៉ុន ខ្ញុំផ្ដោតរាងផ្សេងបន្តិចទៅលើអតីតនិស្សិតទៅរៀននៅប្រទេសជប៉ុន ហើយនៅពេលដែលរបបខ្មែរក្រហមហ្នឹងកើតឡើង គាត់ជាប់គាំងនៅទីនោះ»។
លោកបានលើកឡើងថា ប្រធានបទពីជនរងគ្រោះ សម័យខ្មែរក្រហមភាគច្រើនសំដៅលើអ្នកមានបទពិសោធឆ្លងកាត់របបនោះតែម្ដង ខណៈដែលនិស្សិតជាប់គាំងនៅក្រៅប្រទេសក៏បានប្រឈមនឹងការព្រាត់ប្រាស់ក្រុមគ្រួសារមានបញ្ហាផ្លូវចិត្ត និងអនាគតដ៏ស្រពេចស្រពិល។
លោកនិយាយថា៖ «នៅពេលគាត់ទៅរៀន គាត់រំពឹងថា ត្រឡប់មកប្រទេសកំណើតវិញ នៅពេលរៀនចប់ ប៉ុន្តែមានសម័យខ្មែរក្រហមកើតឡើងអ៊ីចឹង គាត់អត់អាចត្រឡប់មកវិញបាន។ គាត់បាត់បង់សមាជិកគ្រួសារអត់ដឹងមូលហេតុ អត់ដឹងទៅណាទៅណី មួយទៀតគាត់ប្រឈមនឹងវិបត្តិផ្លូវចិត្ត»។ ក្នុងពេលបំពេញកិច្ចការស្រាវជ្រាវ លោកក៏បានជួបជជែក និងថតរូបជុំគ្រួសារអតីតជនភៀសខ្លួនខ្មែរដំបូងគេដែលបានទៅដល់ប្រទេសជប៉ុន ក្រោយសម័យខ្មែរក្រហម។ លោកបានរៀបរាប់ពីអារម្មណ៍ក្រោយបញ្ចប់កិច្ចការនេះថា៖ «១ ឆ្នាំកន្លងមក មានសមាជិកគ្រួសារគាត់ម្នាក់ស្លាប់។ អ៊ីចឹងវាហាក់បីដូចជាមានអ្វីដិតដាមសម្រាប់ខ្ញុំ»។
ដោយសារគម្រោង «រស់រាន» បានបន្តដល់ជំពូកទី ៤ ម្ចាស់ស្នាដៃព្យាយាមរករបស់របររឿងរ៉ាវប្លែកៗពីជំពូក ១ ទៅជំពូក ១។ ក្នុងដំណើរភៀសខ្លួនមកទឹកដីជប៉ុន របស់របរដូចជានាឡិកាដៃ រូបថតគ្រួសារ និងក្រវិល ដើរតួជានាវាដឹកនាំការចងចាំពីមាតុភូមិកំណើតមកប្រទេសថ្មីមួយទៀត។ លោក គឹម ហាក់ និយាយថា៖ «យើងព្យាយាមរករបស់ណាដែលយើងអត់ទាន់បានស្រាវជ្រាវ អត់ទាន់បានចងក្រង ដូចជាកាសែតចម្រៀង ដោយសារខ្ញុំដឹងថា ក្នុងសម័យខ្មែរក្រហម គេអត់ឱ្យស្ដាប់ចម្រៀងសោះហើយសិល្បករផ្នែកតន្ត្រីបានបាត់បង់ និងស្លាប់ច្រើន»។
ដោយសារមនុស្សនៅតែត្រូវការតន្ត្រី ដូច្នេះគ្រួសារមួយបានថតចម្រៀងលក់ឱ្យជនជាតិខ្មែរនៅជំរំជនភៀសខ្លួន។ កាសែតចម្រៀងទាំងនោះក៏ត្រូវបានពួកគេវេចយកទៅតាមខ្លួន ក្នុងដំណើរចាកចេញពីជំរំទៅកាន់ប្រទេសទី ៣។
លោកបន្តថា៖ «ប៉ុន្តែដល់ពេលគាត់យកទៅដល់ប្រទេសជប៉ុន គាត់អត់អាចរកស៊ី ធ្វើអាជីវកម្មអ្វីទៀតបានទេ។ អ៊ីចឹងកាសែតចម្រៀងហ្នឹងវាលែងមានន័យ ប៉ុន្តែគាត់នៅតែរក្សាទុក»។ នៅមានរបស់របរអស់សុពលភាពផ្សេងទៀត ដែលគ្រួសារខ្មែរថែរក្សាទុកនៅប្រទេសជប៉ុន ដូចជាលិខិតឆ្លងដែនសម័យលន់នល់ជាដើម។
អ្នកថតរូបបែបសិល្បៈរូបនេះនិយាយថា៖ «លិខិតឆ្លងដែនគាត់លែងប្រើការបានហើយ ប៉ុន្តែគាត់នៅតែរក្សាទុក ព្រោះវាជាផ្នែកមួយនៃអនុស្សាវរីយ៍ប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់គាត់»។ របស់របរទាំងនេះនឹងរំលេចក្នុងពិព័រណ៍ «រស់រាន» ជំពូក ៤ ដែលគាំទ្រដោយមូលនិធិនូវែលសេឡង់ Rei Foundation Limited ក្នុងបំណងរំលេចនូវភាពសំខាន់នៃការចែករំលែកការចងចាំពីអតីតកាល និងផ្សារភ្ជាប់ទៅអនាគតកាល។
ពិព័រណ៍នេះ ក៏ផ្ដល់ឱកាសដល់កូនខ្មែរនៅជប៉ុនចូលរួមសន្ទនាពីប្រវត្តិសាស្ត្របន្តជំនាន់ ក៏ដូចជាលើកទឹកចិត្តឱ្យប្រជាជនគ្រប់ជាតិសាសន៍ស្វែងយល់ និងទទួលគ្នាទៅវិញទៅមកដោយពុំមានរបាំងវប្បធម៌។ លោក គឹម ហាក់ បានសម្គាល់ថា៖ «ខ្មែរមានអត្តសញ្ញាណផ្ទាល់ ភាសា ម្ហូបអាហារ សម្លៀកបំពាក់ ជាដើម។ ប៉ុន្តែប្រទេសដែលគាត់ទៅរស់នៅគាត់ក៏ទទួលយកវប្បធម៌របស់ប្រទេសហ្នឹងដែរ ដូចជា ទម្លាប់ដែលគាត់រស់នៅ និងវប្បធម៌ខ្មែររស់នៅជប៉ុនស្រដៀងជប៉ុនអ៊ីចឹងទៅ»។
ពិព័រណ៍នេះនឹងប្រព្រឹត្តទៅនៅថ្ងៃទី ១៩ ដល់ ២៨ ខែសីហា ឆ្នាំ ២០២២ នៅ Spiral Garden (Spiral 1F) ទីក្រុងតូក្យូ និងពីថ្ងៃទី ៩ ដល់ ២៥ ខែកញ្ញា នៅ Elevated Studio Site-A Gallery ទីក្រុងយូកូហាម៉ា ជាមួយវត្តមានម្ចាស់ស្នាដៃទៅចូលរួមបើកសម្ពោធផងដែរ។
ការធ្វើពិព័រណ៍នៅ ២ ទីតាំងខុសគ្នាត្រូវបានលោកលើកហេតុផលថា៖ «នៅទីក្រុងតូក្យូយើងចង់ឱ្យសហគមន៍ជប៉ុន គាត់បានឃើញ បានដឹងឮពីសហគមន៍ខ្មែរនៅទីនោះ ហើយយើងសម្រេចចិត្តថាធ្វើនៅខេត្តកាណាហ្គាវ៉ា ដោយសារវាកៀកហ្នឹងសហគមន៍ខ្មែរដែលគាត់នៅហ្នឹង នៅក្រុងយូកូហាម៉ា»។ លោកបន្តថា៖ «យើងនឹងអញ្ជើញពួកគាត់ [ក្រុមគ្រួសារខ្មែរនៅជប៉ុន] សំខាន់ ដោយសារអាហ្នឹងវាជាការគោរពដល់ពួកគាត់ដែរ យើងអញ្ជើញពួកគាត់មកចូលរួមឱ្យបានច្រើនបំផុតនៅថ្ងៃសម្ពោធការតាំងពិព័រណ៍ហ្នឹង»។
បន្ថែមពីលើការតាំងស្នាដៃរូបថតសិល្បៈ សៀវភៅពីគម្រោង «រស់រាន» ជំពូកទី ៤ ក៏គ្រោងនឹងសម្រេចការបោះពុម្ពជា ៣ ភាសា ជប៉ុន ខ្មែរ និងអង់គ្លេស ក្នុងពេលដំណាលគ្នាដែរ។ ដោយសារស្នាដៃសៀវភៅ «រស់រាន» ជំពូកទី ៣ របស់លោកត្រូវបានទិញសិទ្ធិ ដោយសារមន្ទីរសង្គ្រាមក្រុងអ៊កលែន និងរក្សាទុកជាធនធានសំខាន់សម្រាប់ពលរដ្ឋជំនាន់ក្រោយ លោក គឹម ហាក់ បានប្រាប់ថា៖ «ដល់ពេលខ្ញុំធ្វើគម្រោង «រស់រាន» ជំពូកទី ៤ ខាងជប៉ុនគេសុំឱ្យបោះពុម្ពដែរ អ៊ីចឹងយើងក៏ចាប់ផ្ដើមបោះពុម្ពដែរ»។
សៀវភៅជំពូកទី ៤ មានចំនួន ២៦៤ ទំព័រ ដោយផ្ដោតលើរូបថតក្រុមគ្រួសារនៅប្រទេសជប៉ុនជាង ៤០ រូប និងរូបភាពពីជំពូកទី ៣ ខ្លះ ដើម្បីធ្វើជាស្ពានភ្ជាប់ពីជំពូក ១ ទៅជំពូក ១។ តាមធម្មតា ជារៀងរាល់ពេលដែលលោក គឹម ហាក់ ធ្វើពិព័រណ៍នៅបរទេស លោកតែងតែព្យាយាមនាំយកស្នាដៃរបស់លោកមកដាក់តាំងនៅប្រទេសកម្ពុជា។ លោកថា៖ «ដូចជា ជំពូក ៣ បន្ទាប់ពីធ្វើពិព័រណ៍នៅនូវែលសេឡង់ហើយ ខ្ញុំបានយកមកតាំងនៅស្រុកខ្មែរ កាលហ្នឹងតាំងនៅមជ្ឈមណ្ឌលបុប្ផាណា។ ប៉ុន្តែសម្រាប់ជំពូក ៤ ឱ្យកិច្ចការនៅប្រទេសជប៉ុនចប់ស្រួលបួលសិន ចាំគ្រោងបន្តទៀត»។
អ្នកថតរូបបែបសិល្បៈរូបនេះបានឱ្យដឹងថា៖ «គម្រោងរបស់ខ្ញុំត្រូវធ្វើឱ្យបានយ៉ាងហោច ៧ ជំពូក។ ជំពូកទី ៥ នៅអឺរ៉ុប យើងជ្រើសរើសប្រទេសណាមួយមកធ្វើ ១ ឬ ២ តំណាងឱ្យអឺរ៉ុប យើងអត់អាចធ្វើទាំងអស់បានទេ។ សម្រាប់ជំពូកទី ៦ នៅអាមេរិក និងជំពូកទី ៧ នៅកាដាណា។ នៅពេលដែលយើងចប់បានយើងធ្វើកិច្ចការនៅសៀវភៅធំតែម្ដង»៕