.jpg)
សម្តេចនរោត្តម សីហនុ យាងចូលប្រទេសនាឆ្នាំ ១៩៩១ អមដោយលោក ហ៊ុន សែន។ រូប SPM
ភ្នំពេញៈ ក្នុងឱកាសអបអរសាទរខួប ៣០ ឆ្នាំនៃកិច្ចព្រមព្រៀង សន្តិភាពក្រុងប៉ារីស ២៣ តុលា លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បញ្ជាក់ថា ទោះបីមានកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពក្រុងប៉ារីស ឆ្នាំ ១៩៩១ សង្គ្រាមស៊ីវិលនៅកម្ពុជា នៅតែបន្ត ប៉ុន្តែក្រោមនយោបាយ ឈ្នះ-ឈ្នះ របស់លោក សង្គ្រាមស៊ីវិលត្រូវបានបញ្ចប់ទាំងស្រុងនៅឆ្នាំ ១៩៩៨។
លោក ហ៊ុន សែន សរសេរនៅលើទំព័រហ្វេសប៊ុកនាថ្ងៃទី ២៣ ខែតុលា ថា៖ «ទោះបីមានកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពប៉ារីស ២៣ តុលា ១៩៩១ ក៏ពិតមែន ប៉ុន្តែសង្គ្រាមស៊ីវិលនៅកម្ពុជានៅបន្ត ដែលបង្កដោយភាគីកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ (ប៉ុលពត)»។
លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីបន្តថា ក្រោមនយោបាយ ឈ្នះ-ឈ្នះរបស់លោក គឺបានបញ្ចប់សង្គ្រាមស៊ីវិលទាំងស្រុង នៅឆ្នាំ ១៩៩៨ ដែលកម្ពុជាទូទាំងប្រទេស បានស្គាល់នូវសន្តិភាពពេញលេញ និងសម្បូរសប្បាយរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ។
លោកបានរំឭកថា កាលពី ៣០ ឆ្នាំមុន គឺនៅថ្ងៃទី ២៣ ខែតុលា ឆ្នាំ ១៩៩១ ភាគីទាំង ៤ របស់កម្ពុជា រួមមាន លោក ហ៊ុន សែន តំណាងឱ្យរដ្ឋាភិបាល-កម្ពុជា ចលនាតស៊ូហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច ដែលតំណាងដោយសម្តេចព្រះនរោត្តម សីហនុ និងសម្តេចក្រុមព្រះនរោត្តម រណប្ញទ្ឋិ។
រណសិរ្សជាតិរំដោះប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរដែលតំណាងដោយ លោក សឺន សាន និងក្រុមចលនាកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ (ប៉ុល ពត) តំណាងដោយលោក ខៀវ សំផន។ ភាគីទាំង ៤ បានឈានទៅចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពនៅទីក្រុងប៉ារីស ប្រទេសបារាំង ក្រោមវត្តមានសាក្សី មកពី ១៨ ប្រទេស រួមទាំងអគ្គលេខាធិការអង្គការសហប្រជាជាតិ (UN) ផងដែរ ដើម្បីបញ្ចប់សង្គ្រាមស៊ីវិលនៅកម្ពុជា។
លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បន្តថា មុននឹងឈានមកដល់កិច្ចព្រមព្រៀងនាទីក្រុងប៉ារីស ២៣ តុលា លោកបានជួបពិភាក្សាដំបូងបំផុតជាមួយអតីតព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ សម្តេចព្រះនរោត្តម សីហនុ នៅថ្ងៃទី ២ ខែធ្នូ ឆ្នាំ ១៩៨៧ នៅ FERE-EN-TARDENOIS នៅប្រទេសបារាំង។ ការចរចានេះមានសេចក្តីប្រកាសរួមឡាយព្រះហស្តលេខា ដោយសម្តេចព្រះនរោត្តម សីហនុ និង លោក ហ៊ុន សែន ដែលហៅថា «ជំនួបចរចា សីហនុ-ហ៊ុន សែន នៅ FERE-EN-TARDENOIS ថ្ងៃទី ២-៤ ខែធ្នូ ឆ្នាំ ១៩៨៧»។
លោកសរសេរថា៖ «ហើយបន្ទាប់មកក៏មានកិច្ចចរចាបន្តរវាងសីហនុ-ហ៊ុន សែន លើកទី២ ប្រព្រឹត្តឡើងនៅថ្ងៃទី ២០-២១ ខែមករា ឆ្នាំ ១៩៨៨ នៅ SAINT-GERMAIN-EN-LAYE ប្រទេសបារាំង និងនៅទីកន្លែងផ្សេងៗមួយចំនួនទៀត»។
កាលពីថ្ងៃទី ២៣ ខែ តុលា ២០២១ រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានប្រារព្ធពិធីអបអរសាទរខួបលើកទី ៣០ នៃការចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីសនៅថ្ងៃទី ២៣ ខែតុលា ឆ្នាំ ១៩៩១ នៅវិមានសន្តិភាព ដោយមានការចូលរួមពីតំណាងមកពីស្ថាប័នព្រឹទ្ធសភា រដ្ឋសភា រាជរដ្ឋាភិបាល អង្គទូត និងការិយាល័យអង្គការសហប្រជាជាតិនៅរាជធានី-ភ្នំពេញ។ លោក ប្រាក់ សុខុន ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រី រដ្ឋមន្ត្រីការបរទេស និងសហប្រតិបត្តិការ-អន្តរជាតិបានថ្លែងសុន្ទរកថា ក្នុងពិធីនេះតំណាងឱ្យលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន។
លោក Fabrice Etienne (ហ្វាប្រ៊ីស អេទ្យែន) ភារធារី នៃស្ថានទូតបារាំងប្រចាំកម្ពុជា បានអានសារលិខិតរបស់លោក ហ្សង់ អ៊ីវ ឡឺ ឌ្រីយ៉ង់ រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងអឺរ៉ុប និងការបរទេសនៃប្រទេសបារាំង ដែលជាប្រទេសហត្ថលេខី និងជាសហប្រធានសន្និសីទកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីសក្នុងពិធីនេះ។ លោកបានរំឭកតាមរយៈការបកប្រែថា កិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីសបានបិទបញ្ចប់ជម្លោះដែលអូសបន្លាយ អស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំ និងបានបិទបញ្ចប់ការឈឺចាប់ ដែលប្រជាជនកម្ពុជាជាជនរងគ្រោះទី១។ កិច្ចព្រមព្រៀងនេះបានឆ្លុះបញ្ចាំងពីទំនាក់ទំនងពិសេសដែលផ្សារភ្ជាប់រវាងប្រទេស «យើងទាំង ២»។
លោកអានសារលិខិតថា៖ «បច្ចុប្បន្ន ប្រទេសបារាំងនៅតែតាំងចិត្តបន្តកិច្ចសហប្រតិបត្តិការយ៉ាងពេញលេញជាមួយប្រទេសកម្ពុជា សមាគមអាស៊ាន និងប្រទេសផ្សេងទៀតដែលបង្កើតបានជាលំហឥណ្ឌូប៉ាស៊ីហ្វិក។ ប្រទេសបារាំងរួមជាមួយ ដៃគូអឺរ៉ុបនានា ទើបបានអនុម័តយុទ្ធសាស្ត្រសហភាពអឺរ៉ុប ដើម្បីបន្តកិច្ចសហប្រតិបត្តិការនៅឥណ្ឌូប៉ាស៊ីហ្វិក ក្នុងគោលបំណងពង្រឹងទំនាក់ទំនងរបស់អឺរ៉ុបជាមួយតំបន់ប៉ាស៊ីហ្វិក ដែលកំពុងក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌល យុទ្ធសាស្ត្រពិភពលោកថ្មីមួយ»។
លោក Mikami Masahiro ឯកអគ្គរាជទូតជប៉ុនប្រចាំនៅកម្ពុជាថ្លែងក្នុងពិធីនេះតាមរយៈការបកប្រែថា កិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីសបានបង្កើតមូលដ្ឋានដ៏រឹងមាំមួយដើម្បីកសាងអនាគតប្រទេសកម្ពុជា។ វាជាការពិតដែលថា ផ្នែកខ្លះ នៃកិច្ចព្រមព្រៀងនេះមានលក្ខណៈអន្តរកាល ហើយបានបំពេញគោលបំណងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្លួនជាយូរមកហើយ ឧទាហរណ៍ដូចជាការរៀបចំ និងបង្កើតអ៊ុនតាក់ (UNTAC) និងការបោះឆ្នោតលើកដំបូងក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៣។
លោកថ្លែងថា៖ «យ៉ាងណាក្តី វាជាការពិតផងដែរ ដែលផ្នែកខ្លះទៀតមិនបានបាត់បង់តម្លៃរបស់វានោះទេ ហើយបន្តមានភាពពាក់ព័ន្ធរហូតមកទល់សព្វថ្ងៃ។ ខ្ញុំជឿជាក់ថា ផ្នែកទាំងនោះ គឺនៅរួមគ្នាជាមួយនឹងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ហើយផ្នែកទាំងនោះគឺជាឯកសាររស់ដែលនឹងនៅបន្តដឹកនាំកម្ពុជាឱ្យក្លាយជាកោះសន្តិភាព»។
លោក Mikami Masahiro បន្តថា ពិតណាស់ថា កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីសតែម្យ៉ាងមិនអាចបញ្ចប់សង្គ្រាមស៊ីវិលបានឡើយ។ ខ្មែរក្រហមបានដើរចេញពីកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ។ សន្តិភាព និងការអភិវឌ្ឍនៅពេលបច្ចុប្បន្ននេះ ក៏ជាលទ្ធផលនៃកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែង និងការតស៊ូរបស់ប្រជាជនកម្ពុជាខ្លួនឯងក្នុងការបញ្ចប់សង្គ្រាមស៊ីវិល និងការស្តារសន្តិភាព និងវិបុលភាពឡើងវិញ។
លោក គិន ភា ប្រធានវិទ្យាស្ថានទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិនៃរាជបណិ្ឌត្យសភាកម្ពុជាថ្លែងក្នុងកិច្ចពិភាក្សាតុមូល ស្ដីពីខួប ៣០ ឆ្នាំនៃកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ដែលរៀបចំដោយរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា កាលពីថ្ងៃទី ២២ តុលា ថា កិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីសនៅតែជាមេរៀនប្រវត្តិសាស្ត្រ ដើម្បីបញ្ចៀសភាពច្រំដែលនៃប្រវត្តិសាស្ត្រ។
លោកថ្លែងថា៖ «អ៊ីចឹង យើងគួរតែយកអ្វីដែលជាមេរៀន ដែលយើងធ្លាប់បានជួបប្រទះពីអតីតកាលដែលយើងធ្លាប់បែកបាក់ជាតិ ហើយដែលយើងធ្លាប់បង្រួបបង្រួមជាតិ ផ្សះផ្សាជាតិ។ យើងរួមសាមគ្គីគ្នា ក្រោមកិច្ចព្រមព្រៀង ហើយក្រោយមក យើងមានរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់យើង»។
លោកបន្តថា៖ «ដូច្នេះ យើងបន្តទៅមាគ៌ាគោលការណ៍គំនិតពហុនិយម ដើម្បីសង្គមជាតិយើងទាំងអស់គ្នា ចៀសវាងការប្រើប្រាស់កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីសបកស្រាយ ដើម្បីហេតុផលនយោបាយ ដើម្បីហេតុផល ផលប្រយោជន៍ផ្សេងៗដែលផ្ទុយទៅនឹងអ្វីដែលជាផលប្រយោជន៍ជាតិ។ សូមឱ្យការចងចាំនេះជាការចងចាំមួយសម្រាប់ឱ្យយើងបញ្ចៀសភាពច្រំដែលនៃប្រវត្តិសាស្ត្រ»។
អ្នកវិភាគនយោបាយ លោក មាស នី ថ្លែងក្នុងកិច្ចពិភាក្សាតុមូលនេះថា អ្វីដែលបានចែងក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីស គឺភាគធំត្រូវបានបញ្ចូលទៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញប្រទេសកម្ពុជា។ ការអនុវត្តរដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះនៅតែជាដំណាក់កាលបន្ទាប់ទៀតដែលត្រូវការការតាមដានពិនិត្យមើលទាំងអស់គ្នា។
លោកថ្លែងថា៖ «អ្វីដែលខ្ញុំចាប់អារម្មណ៍សំខាន់ គឺថា តើ មានសូចនាករណាខ្លះ ដែលបានបង្ហាញថា ចំណុចនីមួយៗនៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញហ្នឹងបានយកមកអនុវត្តសមស្របទៅតាមអ្វីដែលបានចែង។ ត្រង់ណាបានពិន្ទុ ៥ ត្រង់ណាបាន ៦ ត្រង់ណាបាន ១០ ហើយត្រង់ណាដែលបានតែ ២ ឬ៣។ នេះជាកាតព្វកិច្ចពលរដ្ឋខ្មែរគ្រប់រូបដែលត្រូវតែទទួលខុសត្រូវក្នុងនាមជាពលរដ្ឋនៅក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យ»។
លោក មាស នី បានជំរុញដល់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរត្រូវតាមមើលនូវសូចនាករនៃការអនុវត្តរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ហើយក៏មិនខុសគ្នាពីការតាមដានទៅលើសុពលភាពនៃការអនុវត្តកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីសផងដែរ។ ប្រសិនបើ ការអនុវត្តរដ្ឋធម្មនុញ្ញ មានភាពចន្លោះប្រហោង ពេលនោះក៏មានផលប៉ះពាល់ទៅលើអ្វី ដែលជាការកំណត់របស់អ្នកនយោបាយខ្មែរ ដែលបានខិតខំធ្វើការយ៉ាងនឿយហត់ទម្រាំតែបានកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីស នេះមក៕
