ភ្នំពេញៈ មន្ត្រីស្រាវជ្រាវនៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា លោក ហែម ឡាច បានសរសេរពីតួនាទីអារាមក្នុងសង្គមខ្មែរ ដែលក្នុងនោះលោកបានលើកឡើងពីទីវត្តអារាមជាកន្លែងផ្តល់នូវការអប់រំ ការសិក្សាវិជ្ជាផ្សេងៗ រួមមាន មុខវិជ្ជាអក្សរសាស្ត្រ គណិតសាស្ត្រ និងសិល្បសាស្ត្រ ជាដើម ដែលទាំងអស់នេះមិនត្រូវនៅឆ្ងាយពីព្រះពុទ្ធសាសនាឡើយ។
ជាក់ស្តែងលោកក៏បានលើកឡើងពីប្រជាពលរដ្ឋ ដែលជាពុទ្ធបរិស័ទចំណុះជើងវត្ត នៅពេលកូនចៅរបស់ពួកគេឈានដល់វ័យសិក្សា គេតែងតែយកទៅផ្ញើនឹងទីអារាម ដែលមានព្រះសង្ឃជាគ្រូបង្ហាត់បង្រៀន។ អ្នកខ្លះក៏បានបួសជាសាមណេរ និងភិក្ខុ ដើម្បីជាការតបស្នងសងគុណដល់មាតា បិតា និងមានឱកាសសិក្សារៀនសូត្រកាន់តែច្រើន។
លោក ហែម ឡាច សរសេរថា៖ «បច្ចុប្បន្ន ថ្វីដ្បិតតែប្រទេសយើងបានឈានជើងចូលទៅក្នុងសម័យ ទំនើបក៏ដោយ សាលារៀនមួយចំនួនធំស្ថិតក្នុងវត្តអារាមនៅឡើយ ពោលគឺការអប់រំមិនអាចនៅឆ្ងាយពីព្រះពុទ្ធសាសនាបានឡើយ»។
ក្នុងសំណេររបស់លោកក៏បានលើកឡើងដែរថា បើសិនជាមិនមានវត្តអារាមទេ ប្រហែលជាអក្សរសាស្ត្រខ្មែររលាយសាបសូន្យអស់ទៅហើយ ដោយហេតុនេះហើយបានជាវត្តអារាម មានឈ្មោះថា «ជាកន្លែងសម្រាប់ចិញ្ចឹមវប្បធម៌ អក្សរសាស្ត្រឱ្យរស់នៅពិតប្រាកដ»។
លោក ហែម ឡាច បន្ថែមថា៖ «អក្សរសាស្ត្រពិតជាពន្លឺរស្មីរបស់ជាតិ កាលបើអត់អក្សរសាស្ត្រ ជាតិក៏អាប់ឱនជាលំដាប់។ ហេតុនេះហើយបានជាគេនិយាយថា ពុទ្ធសាសនានៅប្រទេសយើងជាសាសនាដែលជួយរក្សាទុកនូវវប្បធម៌ អក្សរសាស្ត្រជាតិ»។
ក្មេងៗ និងលោកនេន ដែលមានអាយុពី ៧ ឆ្នាំ ដល់ ១៥ ឆ្នាំ ចំនួន ៤ នាក់បានមកសិក្សាអក្សរសាស្ត្រខ្មែរ បាលី និងភាសាអង់គ្លេសក្នុងវត្តសិរិសាគរដូនស្តើង ស្ថិតក្នុងស្រុកព្រះស្តេច ខេត្តព្រៃវែង ដែលព្រះចៅអធិការវត្តនេះបានបង្កើតថ្នាក់រៀន ១ តាំងពីឆ្នាំ ២០១៥ មកដល់ពេលបច្ចុប្បន្ន។
ព្រះគ្រូសីលវុឌ្ឍាចារ្យ អ៊ឹម ទៀង ព្រះចៅអធិការវត្តសិរិសាគរដូនស្តើង មានថេរដីកាប្រាប់ភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍ថា ព្រះអង្គបង្កើតថ្នាក់រៀននេះឡើង ដោយសារព្រះអង្គបានសង្កេតឃើញថា ក្មេងៗនៅក្នុងភូមិមិនសូវចេះអានអក្សរ និងមិនបានចូលរៀនដិតដល់ ទើបព្រះអង្គមានគំនិតបង្កើតកន្លែងរៀន ដោយព្រះអង្គជាអ្នកបង្រៀនដោយផ្ទាល់តែម្តង។
ព្រះអង្គបានមានថេរដីកាថា៖ «ឪពុកម្តាយភាគច្រើនមានជីវភាពខ្វះខាត និងមិនសូវជាចាប់អារម្មណ៍ឱ្យតម្លៃលើការរៀនសូត្រ ហើយពួកគាត់ខ្លះធំៗហើយ តែមិនចេះអក្សរ ទើបអាត្មាបានប្រមូលក្មេងៗ និងនេនតូចៗដែលបានមកបួសរៀនក្នុងវត្តនេះមកបង្រៀនតែម្តង»។
មួយវិញទៀត ដោយសារតែធ្លាប់ជាកូនអ្នកក្រខ្សត់ ធ្លាប់តស៊ូលំបាកជាមួយឪពុកម្តាយវេទនា គ្មានចំណេះវិជ្ជា ម្យ៉ាងទៀតដោយសារតែព្រះអង្គស្អប់ភាពក្រីក្រ និងភាពល្ងង់ខ្លៅនេះហើយ ទើបព្រះអង្គពុះពារជួយពួកគាត់ ដែលមកពីគ្រួសារក្រីក្រ។ មានតែអ្នកក្រទេ ដែលអាចស្គាល់ពីទុក្ខធុរៈ ឬជួយអ្នកក្រពិតប្រាកដបាន។
ព្រះអង្គបញ្ជាក់ថា៖ «អាត្មាមិនមានអ្វីផ្តល់ជូនក្មេងៗទាំងនេះក្រៅពីចំណេះដឹងទេ ហើយចំណេះដឹងនេះនឹងជួយឱ្យជីវិតរបស់ពួកគាត់ និងក្រុមគ្រួសាររហូតដល់សង្គមជាតិ»។
ព្រះគ្រូសីលវុឌ្ឍាចារ្យ អ៊ឹម ទៀង តែងតែចំណាយពេលវេលារបស់លោកចាប់ពីម៉ោង ៧ ដល់ម៉ោង ១០ ព្រឹក និងពីម៉ោង ២ ដល់ម៉ោង ៤ រសៀល ជារៀងរាល់ថ្ងៃ ដើម្បី បង្រៀនភាសាខ្មែរ ភាសាអង់គ្លេស និងធម៌វិន័យផងដែរ ដែលការបង្រៀននេះ ៦០% គឺផ្តោតទៅលើអក្សរសាស្ត្រខ្មែរតែម្តង។
ព្រះអង្គមានថេរដីកាបន្តថា៖ «ភាសាខ្មែរ គឺជាគ្រឹះជាមូលដ្ឋានរបស់ខ្មែរយើង ដែលកូនខ្មែរត្រូវតែចេះ។ សព្វថ្ងៃនេះក្មេងៗ ដែលមករៀនជាប្រចាំមានចំនួន ១៤ នាក់ ដោយក្នុងនោះ សម្រាប់ក្មេងប្រុសៗ នៅពេលដែលរៀនមួយរយៈយើងឱ្យពួកគាត់បួសរៀនតែម្តង ដោយសារបួសជាព្រះសង្ឃ យើងស្រួលក្នុងការគ្រប់គ្រងជាងនៅជាឧបាសក»។
ការបង្កើតទីកន្លែងបង្រៀន ឬថ្នាក់រៀននៅតាមវត្តអារាម ជាការរួមចំណែកជួយសង្គមមួយយ៉ាងធំ ដោយមិនត្រឹមតែចែករំលែកចំណេះដឹងបន្តដល់ក្មេងៗតែប៉ុណ្ណោះទេ ហើយសម្រាប់ព្រះគ្រូសីលវុឌ្ឍាចារ្យ អ៊ឹម ទៀង គឺចង់ឃើញនៅគ្រប់បណ្តាវត្តបង្កើតថ្នាក់រៀនដូចនេះ ខណៈដែលមានវត្តអារាមមួយចំនួនបានបង្កើត និងអនុវត្តជាប្រចាំរួចហើយក្តី។
ទាក់ទងនឹងការបង្រៀននេះដែរ សាស្ត្រាចារ្យនៃពុទ្ធិកសាកលវិទ្យាល័យព្រះសីហនុរាជ លោក ប្រាក់ សម្ផស្ស លើកឡើងដែរថា តាំងតែពីអតីតកាលរហូតមកទល់បច្ចុប្បន្នកាលនេះ ព្រះសង្ឃនៅតែដើរតួនាទីសំខាន់នៅឡើយ ក្នុងសង្គមកម្ពុជា ថ្វីដ្បិតតែខកខានឃើញព្រះវត្តមានព្រះសង្ឃនៅចន្លោះឆ្នាំ ១៩៧៥ ដល់ឆ្នាំ ១៩៧៩ ក្តី ប៉ុន្តែក្រោយឆ្នាំ ១៩៧៩ ព្រះវត្តមានរបស់ព្រះសង្ឃខ្មែរបានលេចចេញឡើងបន្តទៀត។
លោកនិយាយថា ព្រះវត្តមានព្រះសង្ឃជាការផ្តល់ក្តីសង្ឃឹមដល់ពុទ្ធបរិស័ទមួយផ្នែក មិនមែនត្រឹមតែលំនឹងផ្លូវចិត្តប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែតួនាទីព្រះសង្ឃខ្មែរបានរួមចំណែកជាវិភាគទានយ៉ាងសំខាន់ដល់កិច្ចការសង្គម មនុស្សធម៌ និងកិច្ចការជួយសង្គ្រោះរាប់មិនអស់រហូតមកទល់បច្ចុប្បន្ន ដែលមានន័យថា ព្រះសង្ឃតែងតែស្ថិតនៅក្បែរប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរជាដរាប ទោះក្នុងកាលៈទេសៈណាក៏ដោយ។
លោកសាស្ត្រាចារ្យបានថ្លែងថា៖ «វត្តអារាមនៅតែមានតួនាទីសំខាន់ចំពោះសង្គមកម្ពុជា ក្នុងនោះមានទិដ្ឋភាពចំនួន ៣ សំខាន់នៃវត្តអារាមនេះផងដែរ ដែលទី ១ គឺបណ្តុះបណ្តាលផ្នែកសីលធម៌ សម្រាប់ក្មេងៗបន្តវេនទៅមុខ ការរក្សាប្រពៃណី ទំនៀមទម្លាប់។ រឿងរ៉ាវទាំងអស់នោះ ភាគច្រើន តួនាទីព្រះសង្ឃក្លាយជាចលករសំខាន់ក្នុងការជំរុញកិច្ចការអភិរក្ស និងអភិវឌ្ឍរឿងនេះ»។
សម្រាប់ចំណុចទី ២ លោក ប្រាក់ សម្ផស្ស បានបន្តថា វត្តអារាម ជាទីបណ្តុះសាមគ្គីភាពផ្ទៃក្នុងដ៏សំខាន់ ព្រោះនៅពេលដែលក្មេងជួបជុំគ្នាធ្វើឱ្យក្មេងមានការប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នា ដឹងសុខ ដឹងទុក្ខរវាងគ្នា និងគ្នា។ រីឯចំណុចទី ៣ ដែលជាខឿនស្នូល គឺបញ្ហាអក្សរសាស្ត្រ។
លោកសង្កត់ធ្ងន់ថា៖ «ដូច្នេះ តួនាទីវត្តអារាម និងព្រះសង្ឃនៅតែមានតម្លៃចាំបាច់»។
បន្ទាប់ពីបានសម្រេចចិត្តបញ្ជូនកូនទៅសិក្សាជាមួយនឹងព្រះចៅអធិការវត្តសិរិសាគរដូនស្តើងមួយរយៈ អ្នកស្រី សួន យ៉ាត អាយុ ៥០ ឆ្នាំ បានសង្កេតឃើញថា កូនប្រុសរបស់គាត់ប្លែកជាងមុន ដោយកូនអាចចេះអាន និងសរសេរអក្សរបានច្រើន។
អ្នកស្រីឱ្យដឹងថា ដំបូងឡើយ អ្នកស្រីមិនសូវជាចាប់អារម្មណ៍ចង់ឱ្យកូនទៅរៀននៅវត្តទេ ដោយសារអ្នកស្រីចង់ឱ្យកូននៅផ្ទះបានជួយការងារគាត់ផង ប៉ុន្តែដោយសារតែកូនសុំច្រើនដងពេក ក៏យល់ព្រមឱ្យកូនទៅរៀន។
អ្នកស្រីនិយាយថា៖ «ខ្ញុំឃើញគាត់ដូចជាប្លែក គាត់ចេះអានអក្សរច្រើនជាងមុនពេលទៅរៀនបន្ថែមជាមួយលោក។ តែគាត់បានរៀនជាមួយព្រះសង្ឃ នៅពេលដែលទំនេរពីសាលារដ្ឋ គឺពេលវ៉ាកង។ បន្ទាប់ពីគាត់ទៅរៀនបានប៉ុន្មានខែ កូនខ្ញុំប្រាប់ថា វាដូចមាននិស្ស័យជាមួយនឹងការសិក្សាច្រើនជាងមុន និងចូលចិត្តរៀនជាងមុនផងដែរ»។
ចំណែកស្ត្រីម្នាក់ដែលជាជីដូន ១ រូប ក៏បានជំរុញឱ្យចៅស្រីរបស់គាត់ទៅរៀនបន្ថែមជាមួយព្រះសង្ឃផងដែរ គឺអ្នកស្រីសាន្ត ម៉ើ។ អ្នកស្រីបានឱ្យដឹងដែរថា គាត់ចង់ឱ្យចៅស្រីគាត់ចេះអក្សរ រៀនសូត្របានច្រើន មានអនាគតល្អ និងអាចមានការងារល្អៗនៅពេលចៅស្រីធំឡើង។
អ្នកស្រីនិយាយថា៖ «ដោយសារខ្ញុំចង់ឱ្យចៅក្លាយជាមនុស្សល្អ ស្គាល់ព្រះពុទ្ធសាសនា និងក្លាយទៅជាក្មេងល្អ មនុស្សល្អនៅក្នុងសង្គម»៕