ភ្នំពេញៈ រដ្ឋប្រហារទម្លាក់រដ្ឋាភិបាលស៊ីវិលរបស់លោកស្រី អ៊ុង សានស៊ូជី នៅដើមខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ២០២១ ពីសំណាក់ក្រុមយោធាលោក មីន អ៊ុងឡាំង បានបង្កជាក្ដីបារម្ភសម្រាប់តំបន់អាស៊ាន និងក្លាយដំបៅបូសដែលរកមុខធ្លាយមិនឃើញ។ ទោះបីមានកិច្ចអន្តរាគមន៍ពីសហគមន៍អន្តរជាតិ ជាពិសេសអង្គការតំបន់អាស៊ានក្តី ក៏វិបត្តិនៅមីយ៉ាន់ម៉ានៅតែមិនទាន់មានច្រកចេញជាវិជ្ជមានដុំកំភួននៅឡើយ។
អ្នកតាមដានបញ្ហានយោបាយកម្ពុជាយល់ឃើញថា កម្ពុជាក្នុងនាមប្រធានអាស៊ានឆ្នាំ ២០២២ បានសម្រេចលទ្ធផលជាផ្លែផ្កាមួយចំនួនដែរទៅលើសំណុំរឿងមីយ៉ាន់ម៉ាមុនផ្ទេរភារកិច្ចនេះទៅកាន់ប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ី ដែលត្រូវធ្វើជាម្ចាស់ផ្ទះអាស៊ានវិលជុំនៅឆ្នាំ ២០២៣។ អ្នកជំនាញទាំងនេះ បានមើលឃើញពីភាពជោគជ័យដែលកម្ពុជាអាចរក្សាសមាជិកភាពរបស់មីយ៉ាន់ម៉ាក្នុងរង្វង់គ្រួសារអាស៊ាន ដែលអាស៊ានបន្តនៅមានសមាជិក ១០ ដដែល និងកិច្ចព្រមព្រៀងជាឯកច្ឆន្ទ ៥ ចំណុច ជាមូលដ្ឋានក្នុងការរកច្រកបិទបញ្ចប់ជម្លោះនៅមីយ៉ាន់ម៉ា។
លោក គិន ភា ប្រធានវិទ្យាស្ថានទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិនៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជាលើកឡើងថា កម្ពុជានិងអាស៊ានាបានខិតខំប្រឹងប្រែងធ្វើការបំពេញភារកិច្ចដែលមិនធ្លាប់មានជាងកន្លះសតវត្សរ៍។
លោកបញ្ជាក់ថា មូលហេតុដែលវិបត្តិមីយ៉ាន់ម៉ាពិបាករកច្រកចេញក៏ព្រោះវាជាជម្លោះប្រវត្តិសាស្ត្រ ដែលមីយ៉ាន់ម៉ាជាប្រទេសដែលអំណាចនៅក្នុងដៃក្រុមយោធាតាំងពីសម័យទទួលបានឯករាជភាពពីអាណានិគមអង់គ្លេសម្ល៉េះ។
លោក គិន ភា បានបញ្ជាក់ថា៖« តាំងសម័យក្រោយអាណានិគមមក ប្រទេសភូមាហ្នឹង គ្របដណ្តប់អំណាចដោយពួកយោធាតែម្តង រយៈពេលរាប់សិបឆ្នាំមកហើយ អ៊ីចឹងការឱ្យពួកយោធាបោះបង់អំណាចចោលនោះ មិនមែនជារឿងងាយទេ»។
បន្ថែមពីនេះ លោក គិន ភា បានលើកឡើងដែរថា បញ្ហាប្រទេសក្បែរខាងមីយ៉ាន់ម៉ាក៏ជាចំណុចរាំងស្ទះដល់ដំណើរការដោះស្រាយវិបត្តិនយោបាយផ្ទៃក្នុងមីយ៉ាន់ម៉ាដែរ ដែលលោកលើកយកឥណ្ឌាជាឧទាហរណ៍។ លោកថា ឥណ្ឌាទំនងមិនចង់ឃើញមីយ៉ាន់ម៉ាទទួលបានស្ថិរភាពនយោបាយមួយឡើយ។ត្រង់នេះជាយុទ្ធសាស្ត្រភូមិសាស្ត្រនយោបាយខណៈដែលមហាអំណាចចិននិងសហរដ្ឋអាមេរិកក៏មានការខ្វែងគ្នាក្នុងវិបត្តិនេះដែរ។
លោក វណ្ណ ប៊ុនណា អ្នកស្រាវជ្រាវមួយរូបនៅវិទ្យាស្ថានខ្មែរសម្រាប់សហប្រតិបត្តិការនិងសន្តិភាព យល់ថា កម្ពុជាបានសម្រេចបានលទ្ធផលចំនួន ៣ ទៅលើវិបត្តិមីយ៉ាន់ម៉ា។ ទី១ គឺការបង្កើតប្រេសិតពិសេសរបស់អាស៊ានគឺលោកប្រាក់ សុខន ដែលជារដ្ឋមន្ត្រីកាបរទេសអាស៊ានសម្រាប់ដោះស្រាយបញ្ហាមីយ៉ាន់ម៉ានេះ។ ទី២ គឺការបំពេញទស្សនកិច្ចទៅកាន់មីយ៉ាន់ម៉ាទាំងចំពោះប្រេសិតពិសេសអាស៊ាន និងលោកនាយកដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ក្នុងការអំពាវឱ្យភាគីជម្លោះនីមួយៗចូលតុចរចា។ ទី៣ ការបើកផ្លូវនូវគម្រោងជំនួយមនុស្សធម៌របស់អាស៊ានទៅកាន់មីយ៉ាន់ម៉ាផ្ទាល់។ សម្រាប់លោក វណ្ណ ប៊ុនណា លទ្ធផលទាំងនេះគ្រាន់តែជាមូលធាតុប៉ុណ្ណោះ ដែលមិនទាន់ចេញជាផ្លែផ្កាជាដុំកំភួននៅឡើយទេ។
លោក វណ្ណ ប៊ុនណា បន្តថា អំណាចយោធាដែលហាក់មិនធ្វើសម្បទាននយោបាយដល់ភាគីជម្លោះដទៃទៀតនោះនាំឱ្យវិបត្តិនេះនៅបន្តរ៉ាំរៃ។ លោកបញ្ជាក់ថា ក្រៅពីបញ្ហាផ្ទៃក្នុងមីយ៉ាន់ម៉ាគឺការគាំទ្រពីមហាអំណាចខាងក្រៅ និងយន្តការយឺតយ៉ាវរបស់អាស៊ាន។
លោក វណ្ណ ប៊ុនណា បានបញ្ជាក់ថា៖ «យើងមើលឃើញថា ការគាំទ្រពីសំណាក់ប្រទេសរុស្ស៊ី និងចិនដល់របបសឹក ក៏ជាមូលហេតុនាំឱ្យក្រុមមេដឹកនាំយោធាភូមានៅមានកម្លាំងឬអាចហៅថា ជាខ្នងបង្អែក បើទោះបីជាមានទណ្ឌកម្មពីសហគមន៍អន្តរជាតិជាពិសេសលោកខាងលិចក្តី។ មួយវិញទៀត អាស៊ានហាក់ដោះស្រាយបញ្ហានេះ មិនទាន់ពេលវេលា ទាល់តែបញ្ហានេះកើតឡើងហើយរាងយូរបន្តិចទើបអាស៊ានចាប់ផ្តើមរកយន្តការចូលជួបមេដឹកនាំរបបយោធា ហើយចេញជាកិច្ចព្រមព្រៀងជាឯកច្ឆន្ទ៥ចំណុចហ្នឹង ហើយអាស៊ានក៏គ្មានមតិជាធ្លុងមួយសម្រាប់ការដោះស្រាយបញ្ហាភូមានេះដែរ »។
លោក ពុយ គា អ្នកឆ្លងឆ្លើយព័ត៌មាននៃទីភ្នាក់ងារព័ត៌មានជប៉ុន Kyodo បញ្ជាក់ថា កម្ពុជាសម្រេចលទ្ធផលដ៏ត្រចះត្រចង់មួយគឺការរក្សាគ្រួសារអាស៊ានមិនឱ្យប្រេះឆាគ្នាឱ្យនៅមានសមាជិកទាំង ១០ ដដែល។ ម្យ៉ាងទៀតកម្ពុជា ថែមទាំងបានលួងលោមមេដឹកនាំរបបសឹកឱ្យបើកចំហសម្រាប់មូលដ្ឋានកិច្ចចរចាជាមួយភាគីជម្លោះនានាទៀត និងជាពិសេសគឺការបន្តជំហរកិច្ចព្រមព្រៀងជាឯកច្ឆន្ទ ៥ ចំណុច ចំពោះបញ្ហាមីយ៉ាន់ម៉ា ជាអ្វីដែលលោកពុយ គា ចាត់ទុកជាភាពវៃឆ្លាតនៃនយោបាយការបរទេសកម្ពុជា ក្នុងនាមជាប្រធានអាស៊ាន។
ត្រង់នេះ លោក ពុយ គា សង្កត់ធ្ងន់ថា បើសិនជាឥណ្ឌូនេស៊ីហ៊ានប្រើធម៌ក្តៅក្នុងបញ្ហាមីយ៉ាន់ម៉ានៅពេលខ្លួនជាប្រធានអាស៊ាន អាស៊ានអាចជួបប្រទះសេណារីយោអាក្រក់ដោយមីយ៉ាន់ម៉ាអាចនឹងដកខ្លួនចេញពីអាស៊ានដែលនឹងធ្វើឱ្យអាស៊ានជួបប្រទះនឹងការប្រេះឆាគ្នា។
ចំពោះលោក រីម សុខវី ជាសហស្ថាបនិក និងប្រធាន The Thinker Cambodia ដែលជាស្ថាប័នសិក្សាស្រាវជ្រាវបញ្ហាទំនាក់ទំនងការបរទេសវិញ យល់ថា ដោយហេតុអាស៊ានប្រើប្រាស់យន្តការស្មុគស្មាញពេក ដែលតម្រូវលើការឯកភាពគ្នាលើវិធានការនានា ខណៈសមាជិកខ្លះមានការខ្វែងគំនិតគ្នា ដែលនាំឱ្យសំណុំរឿងនៅជាប់គាំងអូសបន្លាយពេលជាបន្តបន្ទាប់។
អ្នកវិភាគនយោបាយវ័យក្មេងរូបនេះបន្តថា៖ «ជាក់ស្តែងនៅក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងឯកច្ឆន្ទ ៥ ចំណុច អាស៊ាននមានជំហររួមក្នុងការជួបចរចាសម្រាប់ភាគីជម្លោះនានាក្នុងប្រទេសភូមា ប៉ុន្តែក្នុងការអនុវត្តជាក់ស្តែងអាស៊ានបានត្រឹមជួបជាមួយតែភាគីរបបសឹករបស់លោក មីន អ៊ុងឡាំង ប៉ុណ្ណោះដែលវាជាចំណោទដែលអាស៊ានមិនបានជួបភាគីជម្លោះនានាឯទៀត ដូចជា រដ្ឋាភិបាលស្រមោលរបស់លោកស្រីអ៊ុង សានស៊ូជី ជាដើម ដែលជំនួបរបស់អាស៊ានឬដំណើរទស្សនកិច្ចហាក់មិនសូវមានលទ្ធផលទាល់តែសោះ»។
គួរបញ្ជាក់ផងដែរថា អំឡុងកម្ពុជាបំពេញភារកិច្ចជាប្រធានអាស៊ាននាឆ្នាំ ២០២២ នេះ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែន បានទៅបំពេញទស្សនកិច្ចផ្លូវរដ្ឋមុនគេបង្អស់នៅដើមខែមករា ឆ្នាំ ២០២២ បន្ទាប់ពីរដ្ឋាភិបាលស៊ីវិលលោកស្រីអ៊ុង សានស៊ូជី ត្រូវបានធ្វើរដ្ឋប្រហារពីរបបសឹក។ កាលនោះ កម្ពុជាបានរងការរិះគន់ជាខ្លាំងពីសហគមន៍អន្តរជាតិ ខណៈលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែន អះអាងថា ដំណើរទស្សកិច្ចរបស់លោករយៈពេល ២ថ្ងៃ នោះមានគោលដៅបង្រួបបង្រួមមីយ៉ាន់ម៉ា។
កាលពីខែមេសា ឆ្នាំ ២០២១ ប្រទេសដែលជាសមាជិកអាស៊ានបានឯកភាពគ្នានូវកិច្ចព្រមព្រៀងកុងសង់ស៊ីសចំនួន៥ចំណុច នៅក្នុងប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ីស្តីពីវិបត្តិមីយ៉ាន់ម៉ា។ ចំណុចព្រមព្រៀងទាំង ៥ នេះ រួមមាន ទី១ បិទបញ្ចប់អំពើហិង្សា ទី២ រៀបចំកិច្ចសន្ទនាក្នុងន័យស្ថាបនាក្នុងចំណោមភាគីពាក់ព័ន្ធ ទី៣ បញ្ជូនជំនួយមនុស្សធម៌ចូលទៅក្នុងមីយ៉ាន់ម៉ា ទី៤ តែងតាំងប្រេសិតពិសេសដើម្បីសម្របសម្រួលកិច្ចពិភាក្សា និងទី៥ អនុញ្ញាតឱ្យប្រេសិតពិសេសចូលទៅក្នុងប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ាដើម្បីជួបជាមួយភាគីពាក់ព័ន្ធទាំងអស់។
សម្រាប់លទ្ធភាពដែលកម្ពុជាអាចធ្វើបានបន្តសម្រាប់វិបត្តិមីយ៉ាន់ម៉ា អ្នកជំនាញទាំងនេះបានមូលមាត់គ្នាថា កម្ពុជាគួរជំរុញដល់ភាគីមីយ៉ាន់ម៉ាឱ្យគោរពកិច្ចសន្យារបស់ខ្លួនចំពោះវិធានការអាស៊ានលើកិច្ចព្រមព្រៀងកុងសង់ស៊ីលចំនួន ៥ ចំណុច នោះ និងអំពាវដល់អាស៊ានឱ្យបន្តមានឯកភាពគ្នាជាបន្តនិងព្យាយាមរកជំហររួមដើម្បីដោះស្រាយវិបត្តិមីយ៉ាន់ម៉ា ព្រោះកម្ពុជាជិតអស់ភារកិច្ចជាប្រធានអាស៊ាននេះហើយ។ អ្នកជំនាញទាំងនេះបន្ថែមថា កម្ពុជាគួរធ្វើយ៉ាងណាជំរុញដល់ឥណ្ឌូនេស៊ីដែលជាម្ចាស់ផ្ទះអាស៊ានក្នុងឆ្នាំ ២០២៣ បន្តដោះស្រាយវិបត្តិមីយ៉ាន់ម៉ា ដោយសន្តិវិធី និងទទួលយកមរតកកម្ពុជាក្នុងនាមជាប្រធានអាស៊ាន ២០២២ លើវិបត្តិមីយ៉ាន់ម៉ានេះ។
នៅសេសសល់រយៈជាង ២ ខែទៀតប៉ុណ្ណោះ ដែលកម្ពុជានឹងហុចញញួរដល់ដៃឥណ្ឌូនេស៊ី ដែលនឹងត្រូវធ្វើជាម្ចាស់ផ្ទះអាស៊ានវិលជុំបន្ទាប់ពីកម្ពុជា ដែលលោកវណ្ណ ប៊ុនណា យល់ថា កម្ពុជានឹងមិនអាចមានលទ្ធភាពធ្វើអ្វីបានទៀតឡើយចំពោះសំណុំរឿងមីយ៉ាន់ម៉ា ដែលគ្រាន់តែធ្វើការផ្ទេរកិច្ចការដែលខ្លួនកំពុងមានទៅឱ្យឥណ្ឌូនេស៊ីប៉ុណ្ណោះ ខណៈឥណ្ឌូនេស៊ីបាននិងកំពុងបង្កើតប្លង់មេសម្រាប់ដោះស្រាយបញ្ហានេះជាបណ្តើរៗទៅហើយ។ នៅថ្ងៃទី១០-១៣ ខែ វិច្ឆិកា ឆ្នាំ ២០២២ ខាងមុខនេះ កម្ពុជារៀបចំកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ានលើកទី៤០ និង ៤១ និងកិច្ចប្រជុំកំពូលពាក់ព័ន្ធ (40th&41st ASEAN Summits and Related Summit) នៅរាជធានីភ្នំពេញ។
ក្នុងនិន្នាការនេះ អ្នកជំនាញទាំងនេះ ចង់ឃើញអាស៊ានមានការឯកភាពគ្នា ហើយសង្ឃឹមថា តួអង្គកម្ពុជាឬភាគីណាមួយអាចរកឃើញមុខបូសវិបត្តិមីយ៉ាន់ម៉ា ដើម្បីដាក់ថ្នាំព្យាបាលឱ្យឆាប់ជាសះស្បើយ ឈានស្វែងរកភាពសន្តិភាពជូនបណ្ដាជនមីយ៉ាន់ម៉ា ទាំងជាង ៥០ លាននាក់។
លោក ថុង ម៉េងដាវិត អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវនៅមជ្ឈមណ្ឌលមេគង្គ សម្រាប់ការសិក្សាយុទ្ធសាស្ត្រ នៃវិទ្យាស្ថានចក្ខុវិស័យអាស៊ី (AVI) ថ្លែងថាបញ្ហាមីយ៉ាន់ម៉ានេះបានផ្តល់ភាពឈឺក្បាល និងខ្វែងគំនិតគ្នាជាច្រើនដល់សមាជិកអាស៊ាន។ ក្នុងនាមកម្ពុជាជាប្រធានអាស៊ាន កម្ពុជាមានតួនាទីនិងទំនួលខុសត្រូវក្នុងការដឹកនាំការពិភាក្សា ដើម្បីស្វែងរកដំណោះស្រាយនិងគោលជំហររួមមួយសម្រាប់អាស៊ាន។
លោកថ្លែងថា៖ «នៅក្នុងកិច្ចប្រជុំអាស៊ានខាងមុននេះ ខ្ញុំយល់ឃើញថាកម្ពុជានៅតែរក្សាជំហរទទូចឱ្យតំណាងមិនជាប់ពាក់ព័ន្ធនយោបាយឱ្យចូលរួមកិច្ចប្រជុំខាងមុខ បើទោះបីជាមានការខ្វែងគំនិតគ្នាមួយចំនួនទៅលើសមាសភាពមីយ៉ាន់ម៉ាក៏ដោយ។ អាស៊ានពិតជាគ្មានជម្រើសអ្វីក្រៅពីការទទូចឱ្យលោក មីន អ៊ុងឡាំង បញ្ឈប់ការប្រព្រឹត្តអំពើហិង្សាទៅលើជនស៊ីវិលនិងសមាជិកគណបក្សនយោបាយដទៃទៀត ជាថ្នូរនឹងជំនួយមនុស្សធម៌អាស៊ាន និងពីអង្គការសហប្រជាជាតិ»។
លោក ថុង ម៉េងដាវិត បន្ថែមថាសាមគ្គីភាពអាស៊ានកំពុងស្ថិតនៅក្នុងការធ្វើតេស្តថា តើអាស៊ាននៅអាចបន្តឈរលើគោលការណ៍មជ្ឈភាពអាស៊ានបានដែរឬទេ ឬក៏អាស៊ានគួរដាក់សម្ពាធលើមីយ៉ាន់ម៉ាតាមរបៀបណា? កិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ាននៅខែវិច្ឆិកាខាងមុននេះ កម្ពុជាត្រូវផ្តោតសំខាន់ទៅលើសម្របសម្រួលជាមួយសមាជិកអាស៊ានដទៃទៀត ក៏ដូចជាជំរុញឱ្យមហាអំណាចចូលរួមក្នុងការដោះស្រាយវិបត្តិមីយ៉ាន់ម៉ានេះផងដែរ៕
វីដេអូ៖