ភ្នំពេញៈ កម្ពុជា និងបារាំងបានរួមគ្នាកសាងឡើងវិញនូវស្តូបរំឭកដល់កងជីវពលកម្ពុជានិងបារាំង ១៨៤ នាក់ ដែលបានពលីជីវិតក្នុងសង្គ្រាមលោកលើកទី១ ពីឆ្នាំ ១៩១៤ ដល់ឆ្នាំ ១៩១៨ ដែលពេលនោះកម្ពុជាស្ថិតនៅក្រោមការត្រួតត្រារបស់បារាំងដែលមានសង្គ្រាមជាមួយប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ ហើយយុវជនកម្ពុជាប្រហែល ២ ម៉ឺននាក់ ត្រូវបានបញ្ជូនទៅចូលរួមសកម្មភាពសង្គ្រាមនៅបារាំងនាពេលនោះ។
វិមាន ឬស្តូបរំឭកទាហានពលី (Monuments aux Morts) នេះ មានកម្ពស់សរុប ១២,៧៤ ម៉ែត្រដែលត្រូវសង់ឡើងនៅឧទ្យានស្ថានទូតបារាំងខាងត្បូងរង្វង់មូលស្ពានជ្រោយចង្វារត្រើយខាងលិច និងខាងមុខស្ថានទូតបារាំងប្រចាំទីក្រុងភ្នំពេញ។
នេះជាការសាងសង់ឡើងវិញនូវវិមានរំឭកដល់ការពលីជីវិតរបស់ពលទាហានកម្ពុជាជាលើកទី ២ លើទីតាំងចាស់ ក្រោយរយៈពេលជិត ៥០ ឆ្នាំដែលរបប ប៉ុល ពត បានបំផ្លាញវិមានទី១ ក្នុងអំឡុងឆ្នាំ ១៩៧៧ ក្រោយខ្លួនដណ្តើមបានទីក្រុងភ្នំពេញក្នុងឆ្នាំ ១៩៧៥។
នៅផ្នែកខាងលើបង្អស់នៃវិមានរំឭកទាហានពលីរបស់កម្ពុជានេះនឹងមានតម្កល់រូបទាហានខ្មែរ និងបារាំងកម្ពស់ ៣,៣៩ សាងពីលង្ហិន ខណៈដែលផ្នែកខាងក្រោមសាងសង់ពីបេតុង និងក្រាលថ្មក្រានីត ព្រមទាំងដាក់ស្លាកឈ្មោះពលទាហានទាំងជាង ១៨០ ដែលមានទាំងទាហានបារាំងផង នៅតាមជញ្ជាំងរបស់វិមាន។ នេះបើតាមការលើកឡើងរបស់ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រី ជា សុផារ៉ា រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងរៀបចំដែនដី នគរូបនីយកម្ម និងសំណង់ដែលបានធ្វើជាអធិបតីក្នុងពិធីបញ្ចុះបឋមសិលានៅព្រឹកថ្ងៃទី ២៥ ខែមករា ឆ្នាំ ២០២៣។
បើតាមលោក ជា សុផារ៉ា វិមានរំឭកពលទាហានកម្ពុជាពលីជីវិតក្នុងសង្គ្រាមលោកលើកទី១ នេះ នឹងត្រូវចំណាយពេលសាងសង់រយៈពេល ៨ ខែ។ វិមាននេះនឹងធ្វើឱ្យរាជធានីភ្នំពេញដែលមានវ័យចំណាស់ជិត ៦០០ ឆ្នាំទៅហើយនោះទទួលបានត្រឡប់មកវិញនូវផ្នែកមួយនៃប្រវត្តិសាស្ត្រដែលបានបាត់បង់ទៅជិត ៥០ ឆ្នាំកន្លងទៅ។
លោកជា សុផារ៉ា បានរំឭកឡើងវិញថា វិមានលើកទី១ ត្រូវបានសម្ពោធលើកទី១ នៅថ្ងៃទី ១ ខែមីនា ឆ្នាំ ១៩២៥ ត្រូវបានគេរៀបចំយ៉ាងឱឡារិក និងឧត្ដុង្គឧត្តមបំផុតជាមួយព្រះរាជវត្តមានដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុតរបស់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ព្រះករុណាព្រះបាទព្រះស៊ីសុវត្ថិ និងទេសាភិបាលបារាំងប្រចាំឥណ្ឌូចិន និងទេសាភិបាលបារាំងប្រចាំនៅកម្ពុជា។ កាលនោះក៏មានព្រះរាជទាយាទ គឺព្រះអង្គម្ចាស់ សុស៊ីវត្ថិ មុនីវង្ស ផងដែរ។ ការប្រារព្ធពិធីសម្ពោធមានលក្ខណៈអធិកអធមនាពេលនោះដោយសារការរំឭកដល់ទាហានកម្ពុជាដែលមានវ័យក្មេង។
លោក ជា សុផារ៉ា ថ្លែងថា៖ «កងជីវពលកម្ពុជាដែលបានបញ្ជូនចេញទៅច្បាំងនៅក្នុងស្រុកបារាំងនាសម័យកាលនោះ ភាគច្រើនជាយុវជន គ្មានបទពិសោធន៍នៅក្នុងសង្គ្រាម និងត្រូវប្រឈមនឹងអាកាសធាតុត្រជាក់យ៉ាងខ្លាំងលើកទី១ នៅក្នុងជីវិតរបស់ពួកគេ»។
ថ្លែងក្នុងឱកាសនោះ លោក អូលីវីយេ បិច (Olivier Becht) រដ្ឋមន្ត្រីប្រតិភូអមនៃក្រសួងអឺរ៉ុប និងការបរទេសបារាំង ទទួលបន្ទុកពាណិជ្ជកម្មក្រៅប្រទេស បានថ្លែងថា កាយវិការនេះឆ្លុះបញ្ចាំងឱ្យឃើញពីជម្រៅនៃទំនាក់ទំនងដែលផ្សារភ្ជាប់ប្រទេសទាំង ២ ក៏ដូចជា ប្រវត្តិសាស្ត្រដែលប្រទេសទាំង ២ មានរួមគ្នា ដែលគិតមកដល់ពេលនេះមានរយៈពេល ១៦០ ឆ្នាំហើយ។
លោកបានអះអាងថា យុទ្ធជនកម្ពុជាប្រមាណ ២ ម៉ឺននាក់ បានចូលរួមក្នុងសង្គ្រាមដែល ១០០ ឆ្នាំក្រោយមក យើងនៅបន្តហៅថា មហាសង្គ្រាមឬសង្គ្រាមលោកលើកទី១។ នៅទីនេះ ខ្ញុំសូមឧទ្ទិសក៏ដូចជាសម្តែងនូវសេចក្តីដឹងគុណដ៏ជ្រាលជ្រៅដល់យុទ្ធជន ក៏ដូចជាមិត្តរួមអាវុធរបស់ពួកគេ។
យុទ្ធជនមួយចំនួន ត្រូវបានបញ្ជូនទៅប្រទេសបារាំងដើម្បីបម្រើការងារនៅតាមរោងចក្រ និងបំពេញការងារផ្នែករដ្ឋបាល។អ្នកខ្លះទៀតចាប់តាំងពីឆ្នាំ ១៩១៦ បានចូលរួមក្នុងកងវរសេនាតូចឥណ្ឌូចិនក្នុងនោះក៏មាន គិលានុបដ្ឋាក និងអ្នកបើកបររថយន្តផងដែរ។ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ ១៩១៦ នោះមក ពួកគេបានចូលរួមក្នុងការប្រយុទ្ធក្នុងសមរភូមិបូព៌ានៅ Chemin des Dames ឆ្នាំ ១៩១៧ និងនៅVosges ក្នុងឆ្នាំ ១៩១៨។
លោកបញ្ជាក់ថា៖ «យើងខ្ញុំពិតជាមានការរំភើបចំពោះការសម្រេចចិត្តដ៏មានអត្ថន័យក្នុងការសាងសង់វិមាននេះឡើងវិញ ដោយសារទីនេះជាកន្លែងមួយដែលរំឭកពីប្រវត្តិសាស្ត្ររួម ក៏ដូចជាគូសបញ្ជាក់ជាថ្មីពីគុណតម្លៃដែលយើងមានរួមគ្នា»។
លោករដ្ឋមន្ត្រីបន្តថា៖ «ការសម្រេចចិត្តរបស់សម្តេចតេជោនាយករដ្ឋមន្ត្រី គឺជាកាយវិការដ៏ឧត្តមមួយក្នុងការវាយតម្លៃខ្ពស់ចំពោះការលះបង់របស់យុទ្ធជនកម្ពុជា និងបារាំងដែលបានពលីក្នុងការប្រយុទ្ធ និងការតស៊ូដើម្បីប្រទេសបារាំង ហើយការនេះមានសារៈសំខាន់ចំពោះរូបខ្ញុំដែលជាតំណាងរដ្ឋាភិបាលបារាំង ក្នុងការរំឭកអំពីរឿងនេះ។ តាមរយៈសេចក្តីក្លាហានរបស់ពួកគេធ្វើឱ្យយើងទទួលបានជ័យជម្នះនៅឆ្នាំ ១៩១៨។
ចំពោះឈ្មោះនីមួយៗនៃយុទ្ធជនទាំងនេះ ត្រូវបានឆ្លាក់នៅក្នុងថ្មម៉ាបដែលមានពណ៌ផ្កាឈូក ពោលគឺមានឈ្មោះយុទ្ធជនចំនួន ១៨៤ នាក់ដែលត្រូវបានចារលើថ្មម៉ាបខាងលើ ក្នុងនោះមាន ៣៣ នាក់ជាជនជាតិបារាំង និង ១៥១ នាក់ជាជនជាតិកម្ពុជា។ ពួកគេទាំងអស់បានពលីជីវិត ដើម្បីប្រទេសបារាំង៕
