នៅពេលសម្លឹងទៅអតីតកាលជាង ១ ០០០ ឆ្នាំមុន ប្រជារាស្ត្រខ្មែរតែងមានមោទនភាពចំពោះជាតិខ្លួន ដែលធ្លាប់ជាចក្រភពដ៏ខ្លាំងពូកែមួយ នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍មានទឹកដីធំទូលាយអារ្យធម៌ខ្ពង់ខ្ពស់ និងឫទ្ធានុភាពអស្ចារ្យគ្មានជាតិសាសន៍ណាអាចប្រមាថបាន។
បុព្វកថានៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា ឆ្នាំ ១៩៩៣ ក៏បានបង្ហាញពីមោទនភាពនេះដែរ ដោយបានចារឹកថា «ប្រជារាស្ត្រខ្មែរធ្លាប់មានអារ្យធម៌ឧត្ដុង្គឧត្ដម ប្រទេសជាតិស្តុកស្ដម្ភ ធំទូលាយ ថ្កុំថ្កើងរុងរឿង កិត្យានុភាពខ្ពង់ខ្ពស់ ភ្លឺចែងចាំង ដូចពេជ្រពណ្ណរាយ»។
សម័យអង្គរដ៏រុងរឿងត្រូវបានចាត់ទុកជាយុគមាសនៃប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ។ បុព្វបុរសខ្មែរសម័យនោះបានកសាងមហាប្រាសាទសិលារាប់ពាន់ ដែលរាយប៉ាយពាសពេញផ្ទៃប្រទេស និងក៏មាននៅក្នុងប្រទេសជិតខាងនាពេលបច្ចុប្បន្ននេះផងដែរ។
ប្រជារាស្ត្រខ្មែរ និងអ្នកដឹកនាំរបស់ខ្លួនតែងតែមានមោទនភាពចំពោះកេរដំណែលដ៏មហស្ចារ្យទាំងនោះដែលបន្សល់ទុករហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ ហើយក៏បានទទួលផលប្រយោជន៍ដ៏មហាសាលពីកេរដំណែលដ៏មហស្ចារ្យទាំងនោះដែរ។
ទោះបីកម្ពុជាមានការផ្លាស់ប្តូររបបនយោបាយជាច្រើនលើកច្រើនសាក៏ដោយក៏មហាប្រាសាទអង្គរវត្តនៅតែជាប្រភពនៃក្តីមោទនភាពខ្ពស់បំផុតរបស់ប្រជាជាតិខ្មែរ និងត្រូវបានប្រតិដ្ឋនៅចំកណ្តាលផ្ទៃទង់ជាតិខ្មែរតាំងពីឆ្នាំ ១៩៤៧ មក។
រយៈពេល ១ ០០០ ឆ្នាំក្រោយមក ក្តីមោទនភាពត្រូវជំនួសដោយការឈឺចាប់ និងការស្តាយស្រណោះរកទីបំផុតគ្មាន។ នោះមិនទាន់គិតទៅដល់រយៈពេល ១ ០០០ ឆ្នាំទៅមុខទៀតផង។ ក្រោយការដួលរលំនៃសម័យអង្គរ ចក្រភពខ្មែរបានចុះខ្សោយជាលំដាប់ ទឹកដីបានរួញតូចបន្តិចម្តងៗស្ទើរតែបាត់ពីផែនទីពិភពលោក។ ប្រទេសជាតិបានជួបប្រទះតែចម្បាំងរាំងជល់ គ្មានស្បើយ ចម្បាំងផ្ទៃក្នុងផង និងចម្បាំងជាមួយបរទេសឈ្លានពានផង។
ការណ៍នេះបានធ្វើឱ្យកម្ពុជា ដែលជាចក្រភពដ៏ខ្លាំងពូកែមួយធ្លាក់ខ្លួនជារដ្ឋស្ថិតក្រោមអាណានិគមផ្លាស់វេននៃរដ្ឋក្បែរខាង ដែលកកើតក្រោយខ្លួនជាង ១ ០០០ ឆ្នាំ។
ទឹកដីជាច្រើនត្រូវបានបាត់បង់ទៅប្រទេសក្បែរខាងទាំងនោះជាក់ស្តែងដែនដីខ្មែរលើរាប់សិបខេត្តបានធ្លាក់ទៅប្រទេសថៃ ដែនដីកម្ពុជាក្រោមរាប់សិបខេត្ត រួមទាំងក្រុងព្រៃនគរផងបានធ្លាក់ទៅប្រទេសវៀតណាម និងមួយផ្នែកទៀត ក៏បានធ្លាក់ទៅប្រទេសឡាវផងដែរ។ បន្ទាប់ពីរំដោះខ្លួនចេញពីអាណានិគមផ្លាស់វេននៃរដ្ឋក្បែរខាង កម្ពុជាធ្លាក់ខ្លួនស្ថិតក្រោមអាណានិគមបារាំងជិត ១ សតវត្សរ៍ទៀត។
ការតស៊ូរំដោះខ្លួនចេញពីនឹមអាណានិគមបារាំងត្រូវចំណាយពេលអស់រាប់ទសវត្សរ៍ទម្រាំទទួលបានឯករាជ្យពេញលេញនៅឆ្នាំ ១៩៥៣។
ក្រោយទទួលបានឯករាជ្យ កម្ពុជាបានក្លាយជាកោះសន្តិភាព តែមិនយូរប៉ុន្មាន កម្ពុជាបានរអិលខ្លួនធ្លាក់ចូលក្នុងសង្គ្រាមស៊ីវិលអស់រយៈពេលជាង ២ ទសវត្សរ៍ទៀត។ រហូតដល់ចុងឆ្នាំ ១៩៩៨ ទើបកម្ពុជាមានសន្តិភាពពេញលេញ។
នៅពេលនិយាយពីអតីតកាលនៃចក្រភពខ្មែរ និងអារ្យធម៌អង្គរដ៏បវរ ប្រជារាស្ត្រខ្មែរគ្រប់រូបពិតជាមានមោទនភាពចំពោះប្រវត្តិសាស្ត្រ និងបុព្វបុរសខ្លួនណាស់។
ប៉ុន្តែនៅពេលនិយាយពីសោកនាដកម្មពីអតីតកាល និងទឹកដីដែលបាត់បង់ទៅ ប្រជារាស្ត្រខ្មែរគ្រប់រូបមានការស្តាយស្រណោះរកទីបំផុតគ្មាន និងមានការឈឺចាប់យ៉ាងខ្លាំងប្រៀបដូចជាគេយកកាំបិតទៅចាក់ទម្លុះបេះដូងដូច្នោះដែរ។
ប៉ុន្តែបើត្រឹមតែមោទនភាពឈឺចាប់ និងស្តាយស្រណោះនោះគឺមិនគ្រប់គ្រាន់ទេ។ ជំនួសឱ្យការឈឺចាប់ និងការស្តាយស្រណោះ ប្រជារាស្ត្រខ្មែរគ្រប់ស្រទាប់វណ្ណៈ គ្រប់និន្នាការនយោបាយត្រូវតែអនុវត្តនូវការប្តេជ្ញាចិត្តរបស់យើងដែលបានចារឹកទុកក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់យើងគឺ «ភ្ញាក់រឭក ក្រោកឈរឡើង ចងបាច់ឆន្ទៈមោះមុត ប្ដូរផ្ដាច់ រួបរួមគ្នាពង្រឹងឯកភាពជាតិ រក្សា ការពារ ទឹកដីកម្ពុជាអធិបតេយ្យថ្លៃថ្លា និងអារ្យធម៌អង្គរដ៏បវរ»។
ពេលសម្លឹងទៅអតីតកាលជាង ១ ០០០ ឆ្នាំមុន យើងមានមោទនភាព លាយឡំជាមួយការឈឺចាប់ និងការស្តាយស្រណោះ។
ប៉ុន្តែ តើយើងបានគិតបែបណា និងធ្វើបែបណា ដើម្បីអត្ថិភាព វឌ្ឍនភាព និងវិបុលភាពជាតិយើង សម្រាប់រយៈពេល ១ ០០០ ឆ្នាំទៅមុខទៀត?
ក្នុងន័យនេះ យើងទាំងអស់គ្នាត្រូវតែខិតខំប្រឹងប្រែង ឧស្សាហ៍ព្យាយាមឡើង យើងមិនអាចដេករង់ចាំព្រេងសំណាងបានទេ។
យើងទាំងអស់គ្នាត្រូវតែមានការទទួលខុសត្រូវទៅតាមតួនាទីរៀងៗខ្លួន មិនថា កសិករ កម្មករ សិស្ស និស្សិត បញ្ញវន្ត មន្ត្រីរាជការសាស្ត្រាចារ្យ គ្រូបង្រៀន កងទ័ព នគរបាល អ្នកនយោបាយ តុលាការ ព្រះសង្ឃ ឬអ្នកជំនួញ។ល។
កសិករត្រូវតែខិតខំបង្កបង្កើនផល ដាំដុះ ចិញ្ចឹមសត្វ,កម្មករត្រូវតែស្វាហាប់នឹងការងារ សិស្សនិស្សិតត្រូវតែខិតខំរៀនសូត្រឱ្យខ្លាំងឡើង ស័ក្តិសមជាសសរទ្រូងជាតិ,បញ្ញវន្តត្រូវតែខិតខំសិក្សា ស្រាវជ្រាវ បោះពុម្ព ផ្សព្វផ្សាយ, មន្ត្រីរាជការត្រូវតែខិតខំបម្រើរាស្ត្រប្រកបដោយមនសិការជាតិ និងក្រមសីលធម៌វិជ្ជាជីវៈ។
ដោយឡែក សាស្ត្រាចារ្យ គ្រូបង្រៀន ត្រូវតែខិតខំបង្រៀនសិស្សនិស្សិត ឱ្យមានសមត្ថភាពផលិតភាព នវានុវត្តភាព គុណធម៌ និងមនសិការជាតិ, កងទ័ពត្រូវតែស្មោះត្រង់នឹងជាតិ ក្លាហាន តស៊ូប្តូរផ្តាច់ក្នុងបុព្វហេតុការពារអធិបតេយ្យជាតិ និងបូរណភាពទឹកដី, នគរបាលត្រូវតែប្តេជ្ញារក្សាការពារសន្តិសុខសណ្ដាប់ធ្នាប់សង្គមឱ្យបានល្អប្រសើរ។
អ្នកនយោបាយត្រូវតែគិតឧត្តមប្រយោជន៍ជាតិ និងប្រជាជនជាធំត្រូវគិតដល់អ្នកជំនាន់ក្រោយសូមកុំគិតតែពីការបោះឆ្នោតអាណត្តិក្រោយ, តុលាការត្រូវតែរក្សាយុត្តិធម៌ជូនប្រជារាស្ត្រ, ព្រះសង្ឃត្រូវតែខិតខំអប់រំសីលធម៌សង្គម រីឯអ្នកជំនួញត្រូវតែមានក្រមសីលធម៌ និងគិតគូរដល់បរិស្ថាន និងភពផែនដីហើយសមាសភាពសង្គមដទៃទៀត ត្រូវតែខិតខំបំពេញការងាររបស់ខ្លួនប្រកបដោយមនសិការជាតិ និងការទទួលខុសត្រូវខ្ពស់បំផុត។
យើងអ្នកជំនាន់នេះ ជាបុព្វបុរសនៃកូនចៅយើងជំនាន់ក្រោយ។ តើយើងចង់ឱ្យកូនចៅយើងចារឈ្មោះយើងបែបណា? កូនចៅយើងជំនាន់ក្រោយរបស់យើងនឹងចារឈ្មោះយើងបែបណានាពេលអនាគតនោះ គឺអាស្រ័យលើសកម្មភាព និងស្នាដៃបច្ចុប្បន្នរបស់យើង។
យើងជាអ្នកជំនាន់ក្រោយនៃបុព្វបុរសរបស់យើង យើងបានទទួលកេរដំណែលដ៏មហាសាលពីបុព្វបុរសយើង គឺមហាប្រាសាទសិលារាប់ពាន់ជាឧទាហរណ៍ស្រាប់, តើយើងអ្នកជំនាន់នេះ នឹងបន្សល់ទុកនូវកេរដំណែលអ្វីសម្រាប់អ្នកជំនាន់ក្រោយ?
នោះគឺអាស្រ័យលើការខិតខំរបស់យើងទាំងអស់គ្នាហើយនាពេលនេះ។ យើងត្រូវតែបង្កើតមោទនភាព និងបន្សល់ទុកនូវកេរដំណែលសម្រាប់កូនចៅយើងជំនាន់ក្រោយដូចដែលបុព្វបុរសយើងបន្សល់ទុកឱ្យយើងដូច្នោះដែរ។
ទន្ទឹមនឹងនេះ យើងទាំងអស់គ្នាក៏ត្រូវតែយល់ឱ្យច្បាស់ពីសភាពការណ៍ពិភពលោកពីភូមិសាស្ត្រនយោបាយ និងយុទ្ធសាស្ត្ររបស់ពួកមហាអំណាច ថា ពួកគេកំពុងគិតអ្វី? គេទៅណា? គេកំពុងធ្វើអ្វី? គេចង់បានអ្វី? គេប្រើយុទ្ធសាស្ត្រ និងយុទ្ធវិធីអ្វី? ហើយប្រទេសយើងជាប្រទេសតូចគួររៀបចំខ្លួនបែបណា?
យើងទាំងអស់គ្នាជាជនជាតិខ្មែរ ត្រូវតែមានស្មារតីភ្ញាក់រឭកខ្ពស់ កុំឱ្យរាំខុសចង្វាក់ កុំលោតខុសក្រឡា តាមខ្សែញាក់របស់មហាអំណាច។
ប្រទេសយើងធ្លាប់ជាជនរងគ្រោះ និងធ្លាប់ទទួលរងសោកនាដកម្មរាប់មិនអស់ ដោយសារការរត់ប្រណាំងមនោគមន៍វិជ្ជារបស់មហាអំណាច និងដោយសារតែការរាំខុសចង្វាក់ និងការលោតខុសក្រឡារបស់អ្នកនយោបាយពីអតីតកាល។
យើងមិនគួរដើរជាន់ដានប្រវត្តិសាស្ត្រទៀតទេ។ គ្មានប្រទេសណា គេស្រឡាញ់ជាតិយើងជាងយើងស្រឡាញ់ជាតិយើងនោះទេ។
បើជាតិយើងខ្សោយ យើងមិនអាចទៅសំពះសុំសន្តិភាពពីនរណាបានទេ។ បើជាតិយើងខ្សោយ កុំនិយាយពីឯករាជ្យ និងអព្យាក្រឹត សូម្បីតែយើងសុំរស់នៅដោយស្ងប់សុខដោយមិនទៅរំខានជាតិសាសន៍ណា ក៏មិនប្រាកដថា គេឱ្យជាតិយើងបានសុខនោះដែរ។
ដូច្នេះមានតែយើងខិតខំប្រឹងប្រែងធ្វើឱ្យជាតិខ្លាំងនោះទេ ទើបជាតិយើង អាចគេចផុតពីការប្រមាថពីជាតិសាសន៍ដទៃបាន។ យើងត្រូវតែខិតខំប្រឹងប្រែងឱ្យខ្លាំង ដើម្បីអត្ថិភាព វឌ្ឍនភាព និងវិបុលភាពជាតិយើងទាំងបច្ចុប្បន្ន និងទៅអនាគត។
ដើម្បីឱ្យជាតិយើងខ្លាំង យើងត្រូវតែធ្វើឱ្យធនធានមនុស្សយើងខ្លាំង, ច្បាប់យើងខ្លាំង,ប្រព័ន្ធនយោបាយយើងខ្លាំង, សេដ្ឋកិច្ចយើងខ្លាំង, ខឿនការពារជាតិយើងខ្លាំង, សាមគ្គីភាព ឯកភាព និងមោទនភាពជាតិយើងខ្លាំង,ការទូតយើងខ្លាំង, ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌សង្គមយើងខ្លាំង និងសន្តិភាពយើងរឹងមាំ, នោះជាតិយើងនឹងខ្លាំង គឺខ្លាំងយូរអង្វែង មិនមែនខ្លាំងតែ ១ ពេល៕
លោក គិន ភា ប្រធានវិទ្យាស្ថានទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិនៃកម្ពុជា រាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា (ទស្សនៈក្នុងអត្ថបទនេះជាទស្សនៈផ្ទាល់ខ្លួនរបស់អ្នកនិពន្ធ)