ប្រជាពលរដ្ឋចូលរួមបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្ត្រនីតិកាលទី៧ កាលពីម្សិលមិញ។ រូបថត ហុង មិនា
ក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រប្រទេសកម្ពុជា សាសនា គឺជាប្រភពដ៏ចម្បងនៃគុណតម្លៃសម្រាប់ការបំផុសខាងវប្បធម៌។ អស់រយៈពេលជិត ២ ០០០ ឆ្នាំ ប្រជាជនកម្ពុជាបានបង្កើតវប្បធម៌ និងជំនឿរបស់ខ្មែរដោយឡែកមួយដោយការលាយបញ្ចូលគ្នានូវជំនឿដើម ដែលជឿលើព្រលឹងវិញ្ញាណដូនតារបស់ពួកគេជាមួយនឹងព្រហ្មញ្ញសាសនា និងព្រះពុទ្ធសាសនាដែលសាសនាធំទាំង ២ នេះ មានប្រភពមកពីប្រទេសឥណ្ឌា។
ប្រទេសកម្ពុជា គឺជាប្រទេសមួយដែលមានសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌ដ៏សម្បូរបែប ហើយបានចាប់ផ្ដើមធ្វើដំណើរឆ្ពោះទៅរកការអភិវឌ្ឍលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ដែលគោរព និងអភិរក្សនូវអត្តសញ្ញាណវប្បធម៌ដាច់ដោយឡែកមួយរបស់ខ្លួន។ អត្ថបទខ្លីនេះ នឹងឈ្វេងយល់ពីអន្តរកម្មដ៏រស់រវើករវាងអត្តសញ្ញាណវប្បធម៌របស់ប្រទេសកម្ពុជា និងទិដ្ឋភាពប្រជាធិបតេយ្យដែលកំពុងវិវឌ្ឍ។ ទិដ្ឋភាពនេះ ឆ្លុះបញ្ចាំងឱ្យឃើញតាមរយៈការប្តេជ្ញាចិត្តរបស់ប្រទេសក្នុងការធ្វើឱ្យមានបរិយាប័ន្ន ការចូលរួមផ្នែកនយោបាយ សារៈសំខាន់នៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅក្នុងសង្គមកម្ពុជា តួនាទីព្រះពុទ្ធសាសនា និងការអភិរក្សវប្បធម៌។ យើងអាចយល់ដឹងយ៉ាងស៊ីជម្រៅអំពីរបៀបដែលអត្តសញ្ញាណវប្បធម៌ និងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យរបស់ប្រទេសកម្ពុជា បានបំពេញបន្ថែមឱ្យគ្នាទៅវិញទៅមក ដែលរួមចំណែកដល់វឌ្ឍនភាពជាតិ។
អត្តសញ្ញាណវប្បធម៌របស់ប្រទេសកម្ពុជា បានចាក់ឫសយ៉ាងជ្រៅនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ ប្រពៃណីរបស់ប្រទេស និងឥទ្ធិពលដ៏យូរអង្វែងរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនា គឺជាមូលដ្ឋានគ្រឹះដ៏សំខាន់សម្រាប់ការអភិវឌ្ឍលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យរបស់ប្រទេសជាតិ។ គិតត្រឹមឆ្នាំ២០២១ ប្រទេសកម្ពុជា ធ្វើឱ្យមានតំបន់បេតិកភណ្ឌវប្បធម៌ដែលត្រូវបានចុះបញ្ជីច្រើនជាង ២ ៦០០ រួមទាំងប្រាសាទបុរាណ ជាប្រវត្តិសាស្ត្រ និងសម្បត្តិវប្បធម៌អរូបីជាច្រើនទៀត ដែលទទួលស្គាល់ដោយអង្គការយូណេស្កូ។
តំបន់ទាំងនេះ គឺជាតំណាងឱ្យការប្ដេជ្ញាក្នុងការការពារសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌរបស់ប្រទេសកម្ពុជា និងការលើកកម្ពស់ភាពចម្រុះនៃវប្បធម៌ ដែលជាចំណុចសំខាន់ចំពោះរបត់ប្រជាធិបតេយ្យរបស់ប្រទេស។
ព្រះពុទ្ធសាសនា គឺជាសាសនាផ្លូវការរបស់រដ្ឋ ដែលប្រជាជនចំនួន ៩៥ ភាគរយ គិតត្រឹមឆ្នាំ ២០២៣ នេះ កំពុងប្រតិបត្តិ។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយសាសនាដទៃទៀត ដូចជាគ្រិស្តសាសនា និងអ៊ិស្លាមសាសនាក៏កំពុងមានភាពសកម្ម និងជាទីពេញនិយមក្នុងចំណោមប្រជាជនខ្មែរមួយចំនួនផងដែរទាំងនៅរាជធានី និងតាមបណ្ដាខេត្តនានា។
ព្រះពុទ្ធសាសនាត្រូវបានបញ្ចូលទៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៣ ថាជាសាសនារបស់រដ្ឋ។ ដូច្នេះព្រះពុទ្ធសាសនាមានទំនាក់ទំនងយ៉ាងជ្រាលជ្រៅជាទីបំផុតជាមួយប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ។ ក្នុងន័យនេះប្រជាជនកម្ពុជាកំពុងបន្តលើកកម្ពស់តម្លៃ គុណធម៌ និងទស្សនវិជ្ជានៃព្រះពុទ្ធសាសនា។ នាពេលថ្មីៗនេះ នាយករដ្ឋមន្ត្រីនៃប្រទេសកម្ពុជា ក៏បានជំរុញឱ្យមានការលើកកម្ពស់កិច្ចសហប្រតិបត្តិការកាន់តែជិតស្និទ្ធក្នុងចំណោមប្រទេសអ្នកកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាក្នុងតំបន់ទន្លេមេគង្គ និងក្នុងពិភពលោក ដើម្បីបណ្តុះគុណតម្លៃនៃទស្សនវិជ្ជាព្រះពុទ្ធសាសនាដែលនាំទៅរកយុត្តិធម៌ ឯកភាពការគោរពគ្នាទៅវិញទៅមក ការអត់ឱន និងសន្តិសហវិជ្ជមានរបស់មនុស្សជាតិ។
លើសពីនេះ ការប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះពុទ្ធបានជ្រាបចូលក្នុងជីវិតសង្គម វប្បធម៌ នយោបាយ និងសេដ្ឋកិច្ចនៅកម្ពុជា។ ក្នុងនាមជាប្រទេសដែលគោរពប្រតិបត្តិព្រះពុទ្ធសាសនាយ៉ាងខ្ជាប់ខ្ជួន ក្នុងឆ្នាំ ២០២៣ នេះ នាយករដ្ឋមន្ត្រីនៃកម្ពុជាបានទទួលគោរមងារកិត្តិយសជា «ពុទ្ធមាមកាភិបាលនៃអង្គការពុទ្ធសាសនិកពិភពលោក» ពីអង្គការពុទ្ធសាសនិកពិភពលោក (WFB)។
នៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃប្រទេសកម្ពុជា បានកំណត់ថា ប្រទេសកម្ពុជា គឺជាប្រទេសឯករាជ្យ អធិបតេយ្យ សន្តិភាព អព្យាក្រឹត អចិន្រៃ្តយ៍ និងមិនចូលបក្សសម្ព័ន្ធ។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញក៏បានប្រកាសអំពីលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស ដែលអំណាចត្រូវបានបង្កើតឡើងសម្រាប់ស្ថាប័ននីតិបញ្ញត្តិ នីតិប្រតិបត្តិ និងតុលាការ។ ទិដ្ឋភាពសំខាន់នៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជា គឺការប្តេជ្ញាចិត្តចំពោះបរិយាប័ន្ន និងការចូលរួមផ្នែកនយោបាយ។ វឌ្ឍនភាពនៃចំណុចទាំងនេះតម្រូវឱ្យមានការចូលរួមពីក្រុមចម្រុះក្នុងដំណើរការនយោបាយផងដែរ។
តួយ៉ាង នៅក្នុងការបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ ២០១៨ អត្រាអ្នកទៅបោះឆ្នោតជាស្ត្រីមានរហូតដល់ទៅ ៨២,២ ភាគរយ ដែលឆ្លុះបញ្ចាំងយ៉ាងច្បាស់ពីការកើនឡើងនៃការចូលរួមផ្នែកនយោបាយរបស់ស្ត្រីនៅកម្ពុជា។ លើសពីនេះទៀត កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងដើម្បីធានាឱ្យមានតំណាងក្រុមជនជាតិភាគតិចបាននាំឱ្យមានការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសបេក្ខជនជនជាតិដើមភាគតិចចំនួន ២០ រូបនៅក្នុងការបោះឆ្នោតដូចគ្នានេះ។ ស្ថិតិទាំងនេះបង្ហាញពីការទទួលស្គាល់កាន់តែច្រើនឡើងអំពីសារៈសំខាន់នៃបរិយាប័ន្នក្នុងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជាតាមរយៈការជំរុញសង្គមមួយដែលមានសំឡេងចម្រុះត្រូវបានស្ដាប់ និងឱ្យតម្លៃ។
ជាងនេះទៅទៀត ការអភិវឌ្ឍប្រទេសកំពុងមានវឌ្ឍនភាព ហើយសង្គមស៊ីវិល សិទ្ធិមនុស្ស និងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យក្នុងការបោះឆ្នោតកំពុងត្រូវបានអនុវត្តយ៉ាងខ្ជាប់ខ្ជួន។ ក្រៅពីការប្រកាន់យកលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យដើម្បីដឹកនាំប្រទេសប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរមានកម្មសិទ្ធិដីធ្លី និងទ្រព្យសម្បត្តិដោយគ្មានការរឹតត្បិត ហើយប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរទាំង ២ ភេទ ដែលមានឈ្មោះក្នុងបញ្ជីបោះឆ្នោត មានសិទ្ធិបោះឆ្នោតជ្រើសរើសមេដឹកនាំណាមួយដែលខ្លួនស្រឡាញ់ ដើម្បីបន្តដឹកនាំប្រទេសដោយសេរី។ សេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិ និងទិដ្ឋភាពប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយដ៏រស់រវើក គឺជាធាតុផ្សំដ៏សំខាន់នៃដំណើរការប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជាដែលកំពុងតែរីកចម្រើនទៅមុខ។
គិតត្រឹមឆ្នាំ ២០២២ បណ្តាញផ្សព្វផ្សាយឌីជីថលប្រមាណ ២ ០០០ កំពុងតែដំណើរការនៅទូទាំងប្រទេស ដោយផ្តល់ទស្សនវិស័យ និងវេទិកាចម្រុះសម្រាប់ការនិយាយជាសាធារណៈ។ លើសពីនេះ លទ្ធភាពនៃការប្រើប្រាស់អ៊ីនធឺណិត និងប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយសង្គមបានជួយសម្រួលដល់ការផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មាន ដែលអនុញ្ញាតឱ្យមានការចូលរួមកាន់តែច្រើនពីសំណាក់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ។
នាពេលថ្មីៗនេះ មានប្រជាជនខ្មែរប្រមាណជា ៨០ ភាគរយ ដែលកំពុងប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយសង្គមយ៉ាងសកម្ម ហើយទិដ្ឋភាពនៃប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយរបស់ប្រទេសកម្ពុជាទាំងនេះ បានឆ្លុះបញ្ចាំងពីការវិវឌ្ឍនៃសក្ដានុពលរបស់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យក្នុងយុគសម័យឌីជីថល។
ទោះបីប្រទេសកម្ពុជាមានការរីកចម្រើនគួរឱ្យកត់សម្គាល់ចំពោះការរក្សាបាននូវអត្តសញ្ញាណវប្បធម៌របស់ខ្លួន និងការជំរុញលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យយ៉ាងណាក៏ដោយ ប៉ុន្តែបញ្ហាប្រឈមនៅតែកើតមាន។ កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងបន្តបន្ទាប់ គឺចាំបាច់ដើម្បីពង្រឹងស្ថាប័នប្រជាធិបតេយ្យ ធ្វើឱ្យប្រសើរឡើងនូវតម្លាភាពនយោបាយ និងការការពារសិទ្ធិមនុស្ស តាមរយៈការជំរុញការសន្ទនា ការលើកទឹកចិត្តឱ្យមានការចូលរួមរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ និងការលើកកម្ពស់ដល់ការយល់ដឹងរបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ កម្ពុជាអាចបន្តប្រកាន់យកមាគ៌ា ដែលគោរពអត្តសញ្ញាណវប្បធម៌របស់ខ្លួន និងការជំរុញគោលការណ៍នៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យផងដែរ។
អត្តសញ្ញាណវប្បធម៌ និងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យរបស់កម្ពុជា មានការជាប់ទាក់ទងគ្នាយ៉ាងស្អិតល្មួតដែលបំពេញបន្ថែមឱ្យគ្នាទៅវិញទៅមកក្នុងដំណើរឆ្ពោះទៅរកវឌ្ឍនភាពជាតិ។
ដូច្នេះតាមរយៈការថែរក្សានូវសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌ ការប្តេជ្ញាចិត្តចំពោះបរិយាប័ន្ន និងការចូលរួមផ្នែកនយោបាយ និងសេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិ និងការវិនិយោគក្នុងវិស័យអប់រំដែលប្រទេសកម្ពុជា អាចត្រួសត្រាយផ្លូវឆ្ពោះទៅរកលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យប្រកបដោយបរិយាប័ន្ន និងភាពរស់រវើក។ តាមរយៈការប្រើប្រាស់អត្តសញ្ញាណវប្បធម៌ និងតម្លៃប្រជាធិបតេយ្យ កម្ពុជាអាចបង្ហាញឱ្យឃើញពីភាពចម្រុះនៅក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យព្រមទាំងធានាឱ្យបាននូវការចូលរួមរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ និងការអភិវឌ្ឍប្រកបដោយចីរភាពដែលនាំទៅរកអនាគតដ៏រុងរឿងសម្រាប់ប្រជាជនខ្មែរគ្រប់រូប៕
លោក ងួនផាន ភក្តី អ្នកស្រាវជ្រាវនៃវិទ្យាស្ថានចក្ខុវិស័យអាស៊ី (AVI)
(ការលើកឡើងក្នុងអត្ថបទនេះជាទស្សនៈផ្ទាល់ខ្លួនរបស់អ្នកនិពន្ធប៉ុណ្ណោះ មិនមែនជាទស្សនៈរបស់ AVI ទេ)
